ОТИС-ын Хүмүүнлэгийн сургуулийн Гадаад хэлний тэнхимийн эрхлэгч, Хятад хэлний багш, Хэл бичгийн ухааны доктор, БМИҮЗ үндэсний шинжээч, судлаач Э.Номинтой Хятадад суралцах боломжуудын тухай ярилцлаа. 

-Сайн байна уу таньд энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Та манай уншигчдад өөрийгөө танилцуулаач?

-Сайн сайн байна уу. Намайг Энхбатын Номин гэдэг. Отгонтэнгэр Их Сургуулийн Гадаад хэлний тэнхимийн эрхлэгч, хятад хэлний багш.

- Таны хувьд хятад хэлийг унаган хэл шигээ эзэмшсэн багш гэж оюутнууд тань ярьж байхыг сонссон. Та хэзээнээс хятад хэлийг судлах болов? Яаж хоёрдогч хэлийг эх хэл шигээ эзэмшсэн нууцаасаа хуваалцахгүй юу?

- Би дунд сургуульдаа  хятад хэл заалгаж эхэлсэн. Гэхдээ энэ хэлийг сайн эзэмшсэн гол нууц маань  тухайн хэлээр ном их уншдагт байсан болов уу гэж боддог. Ном унших тусам үгийн хэрэглээ, үгийн сонголт, найруулан бичих чадвар уншсан номынхоо хэмжээгээр сайжирдаг. Тиймээс ч энэ хэлийг сайн эзэмшсэн гол шалтгаан маань номын ач буян байх.

- Зөвхөн хятад хэл суралцах төдийгүй бүх л мэргэжлийн чиглэлээр залуус урд хөршийг сонгон суралцах нь элбэг боллоо. Үүнд ямар шалтгаан байна вэ?  Та юу гэж боддог вэ?

-Хятад улсад сурах хүсэлтэй хүмүүсийн тоо болон очиж сурч байгаа оюутнуудын тоо сүүлийн жилүүдэд их өсч, энэ тоо огцом нэмэгдэж байна. Үүнд нөлөөлж байгаа хэд хэдэн хүчин зүйл байна л даа. Нэгт, газарзүйн хувьд Хятад улс манай улстай ойр байдаг нь сонгох нэг шалтгаан болж байна. Хоёрт, хятад хэлний хэрэгцээ жил ирэх бүр нэмэгдэж байгаа. Хятад хэл сурснаараа, хятад хэлтэй болсноороо хувь хүний хувьд өрсөлдөх чадвар нь өсч, давуу тал болж чаддаг учраас хэрэгцээ их болсон. Сүүлийн гурав дахь том хүчин зүйл бол тухайн улсад суралцахыг дэмжиж байгаа БНХАУ-ын засгийн газрын тэтгэлэг, бусад тэтгэлэгүүд гарцаагүй мөн. Гадаадад сурах хүсэлтэй боловч санхүүгийн байдлаас шалтгаалаад залуус тэрхүү суралцах боломжоо олж авч чадахгүй нь нийтлэг байдаг. Энэ залуусын хувьд  сургалтын тэтгэлэг дэмжлэг, боломж болж байдаг. Сүүлийн үед БНХАУ-ын ЗГ-аас олгож байгаа тэтгэлэгийн хэмжээ нэмэгдэж, залууст энэ улсад сурах боломж илүү өргөн болсон. Мөн сайн сургуульд сураад эрэлт хэрэгцээтэй ажлын байранд ажиллах боломжтой байдаг учраас тэтгэлэгээр сурах хүсэлтэй оюутнууд ч нэмэгдэж байна.

 - Хятад улсад амьдарч байсан, докторын зэрэг хамгаалсан хүний хувьд та хятад соёл, нэн ялангуяа ахуйн соёлын тухай, тэнд амьдрахаар явах гэж байгаа залууст анхааруулахаар зүйл юу байна вэ?

 -Хятадад амьдарч, сурч байсан хүний хувьд хятадын соёл бидэнд огт харь хол зүйл биш, ойролцоо гэж ойлгож болно. Тэгэхээр монгол хүн тэнд очоод дасахгүй байх нь харьцангуй бага. Гэхдээ Хятадад очиж суралцах гэж байгаа, удаан хугацааны турш амьдрах гэж байгаа залуус ахуйн талаас нь очих гэж байгаа газраа судлах шаардлагатай. Цаг агаарын судалгаа хийх ёстой. Тухайн газар хир чийглэг уур амьсгалтай вэ? Эсвэл хуурай сэрүүн байх нь уу, чийглэг халуун байх уу гэх мэтчилэн ойлголттой болсон байх. Дараа нь хоол ундны хувьд судалгаа хийх. Тухайн очих гэж байгаа газар халуун ногооны хэрэглээ ямар байдаг гэх зэрэг. Бээжин  хотын иргэд мах ихтэй давс ихтэй хоол иддэг бол урагшлах тусам монголчуудад идэхэд хэцүү, амт үнэтэй хоолнууд их байдаг. Маш их халуун ногоотой мах огт байхгүй хоол хэрэглэдэг газар ч байна. Хамгийн чухал нь оюутнууд тэнд очихоосоо өмнө нэг зүйлийг бодолцох ёстой. Мэдээж тэр бол зорилгоо тодорхой болгосон байх. Юу юу сурах билээ, ямар төлөвлөгөөтэй яаж суралцах вэ? гэсэн ерөнхий тойм төлөвлөгөөгөө заавал гаргасан байх ёстой. Энэ бол зайлшгүй очихоосоо өмнө Монголдоо хийх гэрийн даалгавар.

-Отгонтэнгэр Их Сургуулийн хувьд хэзээнээс хятад хэлний анги нээв? Одоогийн байдлаар хятад хэл орон судлалаар хичнээн төгсөгч төгсөөд байна, мөн мэргэжилээ дээшлүүлэн хятад улсад суралцаж байгаа оюутнууд хэр олон байдаг вэ?

-Отгонтэнгэр Их Сургууль анх 1991 онд байгуулагдах үед л Хятад хэлний орчуулагч багшийн ангитай байсан. Тэгэхээр хятад хэлний анги бол Отгонтэнгэр Их Сургуулийн яах аргагүй ууган мэргэжлийн нэг. Өнөөдрийг хүртэл 400 залуусыг төгсгөж, мэргэжилтэн болгож бэлтгэсэн байна.  Төгсөгчид маань Хятад, Тайванд сурч, ажиллаж, улс орныхоо салбар бүрт мэргэжлээрээ ажилладаг. Ер нь оюутнууд ахисан түвшинд тухайн улс оронд нь суралцах хүсэлтэй байдаг. Манай сургуулийн хувьд Хятадын хэд хэдэн их дээд сургуулиудтай хамтын ажиллагаатай. Сурч байгаа болон төгсөх ангийн оюутнууддаа олон сонголттой тэтгэлэгт хөтөлбөрүүдийг зарладаг. Суралцаж байгаа оюутнуудын хувьд  хагас улирлын оюутан солилцооны хөтөлбөр, нэг жилийн оюутан солилцооны хөтөлбөр, төгсөх ангийн оюутнуудын хувьд засгийн газрын тэтгэлэг, магистрын хөтөлбөрийг санал болгодог. Төгсөөд магистраа хамгаалсан төгсөгчдийн хувьд дахин докторын тэтгэлэгт хөтөлбөрийг зарладаг. Эдгээр хөтөлбөрт хамрагдаж оюутнууд маань өөрийн сонирхсон чиглэлээр сургуулиасаа тэтгэлэгт хөтөлбөрт хамрагдаад явах бүрэн боломжтойгоороо онцлог.

- Хятадын засгийн газрын тэтгэлэгт Отгонтэнгэр их сургуулийн олон оюутан хамрагдсан байна. Энэ тэтгэлэгийг сонирхож байгаа залууст хэрхэн бэлтгэж, энэ тэтгэлэгийг авахын тулд юунд анхаарах ёстой талаар зөвлөгөө өгөхгүй юу?

-Хятадын засгийн газрын тэтгэлэгт маш олон шугамаар оюутнууд хамрагдах боломжтой. Яг одоогоор энэ амралтын өдрүүдэд бүртгэл нь явагдах тэтгэлэг бол Хятадын засгийн газрын Элчин сайдын яамнаас олгож байгаа тэтгэлэг.Нэг, хоёр дугаар курсийн оюутнууд, бакалаврын төвшин, төгсөөд хоёр жил болсон төгсөгч нарын хувьд магистр ба докторын тэтгэлэг авч Хятадад суралцах боломжтой байдаг. Үүний дараа хоёр улсын засгийн газрын хооронд байгуулсан тусгай тэтгэлэг буюу 200 орчим магистр, докторыг суралцах боломжтой тэтгэлэг байна. Энэ нь БНХАУ-ын засгийн газрынх нь  тэтгэлэг олгодог хөтөлбөр юм. Бас Күнзийн институт тусдаа Күнзийн институтийн  тэтгэлэг гэж олгодог. Энэ тэтгэлэгт Монголд хятад хэлээр суралцаж байгаа оюутнуудад тусгайлан олгодог тэтгэлэг юм. Их дээд сургуулиудын хувьд хамтран ажилладаг сургуулиудынхаа хүрээнд дахин хятадын засгийн газрын тэтгэлгийг тодорхой квотын дагуу шилжүүлэх, тухайн сургууль хоорондын хөтөлбөрийн хүрээнд оюутнуудад засгийн газрын тэтгэлэг хүртэн, үргэлжлүүлэн сурах боломжтой болдог хөтөлбөр бас байна.

-Эдгээр тэтгэлийг авахын тулд юу бүртгүүлэх ёстой вэ? Юун дээр анхаарах ёстой вэ?

-Элчин сайдын яамны  тэтгэлэгийн хувьд бакалаврын тэтгэлэг хүсэж байгаа оюутнууд тестийн шалгалт өгдөг. 30 онооны англи хэл, 30 онооны математик 40 онооны хятад хэлний шалгалтыг өгдөг. Бусад тэтгэлгийн хувьд төдийлөн шалгалт гээд байхаар зүйл байхгүй. Гэхдээ өрсөлдөөн маш их байдаг учраас өөрийнхөө давуу тал гаргасан амжилтуудаа маш сайн тодорхойлсон тодорхойлолт бичиж, материалаа бүртгүүлэн хөөцөлдөх нь илүү чухал. Одоо бол хятадын  засгийн газрын бүх төрлийн тэтгэлгүүд зарлагдаж байгаа үе учраас мэдээллийг сайн судлаад аль алинд нь материалуудаа бүртгүүлээд  өгөх боломжтой. Манай сургуулийн хувьд энэ жил хамтран ажилладаг сургуулиуддаа энэхүү засгийн газрын тэтгэлэгийн хүрээнд Лионингийн Их Сургуульд 5 оюутан, Шин Янгийн  багшын их сургуульд 3 оюутан материалаа өгсөн,  хариу нь долоодугаар сард гарахаар хүлээж байна. Эдгээр хүүхдүүд Отгонтэнгэр их сургуулиасаа тодорхойлогдоод магистрын төвшинд тэтгэлэг аван суралцах боломж нээгдэж байгаа юм.

- Хятад улс эдийн засгийн хувьд хүчирхэгжиж байна. Мөн олон салбарт хятад улс тэргүүлэгчдийн тоонд орох боллоо.  Энэ улсын дээд боловсролын систем дэлхийн жишигт хүрлээ гээд Цинхуа зэрэг их сургуулийг Эм Ай Ти зэрэг АНУ-ын их сургуультай зүйрлээд эхэллээ. Хятадын боловсрол, хятадын сургах, суралцах аргын онцлогийг та хэрхэн хардаг вэ?

-Бид чансаа гэж ярьдаг. Олон улсын төвшинд сайн сургуульд сурахын тулд төрөл бүрийн чансаагаар нь эрэмбэлсэн жагсаалтыг судалж байж оюутнууд сургуулиа сонгож байна. Хаана, ямар сургуульд элсэн сурах вэ гэж их нухацтай боддог болж. Өмнө нь бол гадаадад л очоод сурчихвал боллоо гэсэн бодолтой байдаг байсан. Сүүлийн үед гадаад гэхээсээ илүү ямар чансаатай, аль их сургууль вэ гэх хандлага их байна. Хятад улсын хувьд нэлээн хэдэн сургууль дэлхийн хэмжээнд яригдах өндөр чанартай, сургалт сайтай сургуулиудын тоонд нэрлэгдсэн. Үүнээс хамгийн тод жишээ нь Технологийн чиглэлээр Цинхуагийн Их Сургууль, Хүмүүнлэгийн чиглэлээр Бээжин Их Сургууль дараа нь  Шанхайн Зам тээврийн сургууль, Фу Даны их сургуулиуд чансаа өндөртэйд нэрлэгдээд байгаа явдал юм. Эдгээр сургуулиудад сурна гэдэг бол хятад оюутнуудын хувьд нэр төрийн хэрэг. Гадаад оюутнуудын хувьд ч гэсэн сурахад босго өндөртэй бусад сургуультай харьцуулахад хичээл ном хүнд. Хэдий тийм ч Монголчууд мөн энэ сургуулиудад сурч байна. Хятадын боловсрол, хятадын их дээд сургуулиудын оюутнууд, сургалтандаа хандах хандлага бол оюутнуудын сэтгэлзүйн бэлтгэл юмуу даа.  Зорилготой, сэтгэл зүйгээ сурна гэсэн чиглэлд бэлтгэсэн байдал гэсэн үг л дээ. Аль ч  улсын  их дээд сургуульд очиж суралцахад бие даан суралцах чадвар маш сайн байх ёстой. Хятадад аливаа их сургуульд орсон оюутнууд асар их өрсөлдөөн дундаас элсэн орж чадсан ийм хүүхдүүд байдаг. Харин бие даан суралцах чадвар бол Монгол оюутнуудын хувьд хамгийн том дутагдал гэж ойлгодог. Дунд сургуульд байхад нь багш нь хичээлээ хийгээрэй, сураарай гэж Монголд араас нь гүйдэг. Их сургуульд ч мөн адил энэ үзэгдэл байдаг учир оюутнууд бие дааж сурах, зорилготой сурах талд тааруу. Хэрвээ гадаадад суралцах гэж байгаа бол бие даан суралцах чадвараа хөгжүүлж  өөрийгөө үүнд бэлдсэн байх ёстойг анхаарааарай. Дараа нь ачаалал даах чадвар.

-Бие дааж сурах чадвар гэж та ярьж байна. Хятадын их дээд сургуульд биедааж хийх ажил өөрөөр хэлбэл бие даалтын хэлбэр ямар байдаг вэ?

Хятадад бие даан хийж гүйцэтгэх даалгавар маш ихээр өгдөг, багш унших номын жагсаалт гаргана. Оюутан өөрөө төлөвлөгөө гаргаад улирлын турш 20-оос багагүй ном уншиж тэмдэглэл хийгээд багшдаа танилцуулга хийнэ. Үүнийг ачааллыг даах чадвартай оюутнууд л сайн хийж чадна.  Зөвхөн энэ мэт даалгавраас гадна бие даалтуудыг цагт нь төлөвлөж хийх шаардлагатай байдаг, цаг сайн барих маш чухал чадвар шүү. Үүнийгээ дагаад үндсэн төлөвлөх чадварт суралцаж эхэлдэг. Долоо долоо хоногийнхоо хийх зүйлийнхээ төлөвлөгөөг эртнээс төлөвлөж сурч байх ёстой. Дээрх зүйлсийг анхаарчихвал манай оюутнууд хятадад маш сайн суралцах боломж бүрэн байдаг. Сурах үйлд мэдээж  тухайн хэлний мэдлэг маш сайн байх ёстой. Энэ тал дээр анхаарах хэрэгтэй. Монголд байхдаа хэлний бэлтгэл сайн хийгээрэй гэж хэлмээр байна.

- Монголчууд хятад хэл, хятад соёлын хувьд сөрөг хандлагатай байдаг. Хятад хэлийг сонирхон судлаж байгаа оюутнуудын тоо жил ирэх бүр нэмэгдэж байгаа нь энэ чиг хандлага өөрчлөгдөж байгаагийн нэг илэрхийлэл гэж болох уу?

- Хятад хэл, хятад соёл гэж хоёр хувааж ярилцья. Хятад хэлний талаар иргэд нэлээд эерэг хандлагатай болсон. Яагаад вэ гэхээр нийгэм эрэлт хэрэгцээ гарцаагүй байгаа учраас Хятад хэлийг сурах оюутнуудын тоо нэмэгдэж байна. Хүмүүс “Хятад хэлийг сураад байхдаа яадаг юм” гэсэн яриа ямар ч эцэг эхийн амнаас гарах аа больсон. Боломжтой бол хятад хэлийг сур, эзэмш гэдэг сэтгэхүй түгээмэл байх шиг байна. Дийлэнх монголчуудын хувьд хятад соёл нэлээн хол хөндий байдаг.  Гэхдээ л хүмүүсийн дунд сөрөг хандлага байхгүй биш байсаар л байна. Ази хэмээх бүс нутаг дотор ойролцоо боловч асар их соёлын ялгаатай улсууд оршин байдаг.  Бие биенийхээ соёлыг сайн муу гэхээсээ илүү ойлгож байна уу эс ойлгож байна уу гэж ярих болсон. Хэл хоорондын ялгаа, үзэл бодлын зөрөөнөөс шалтгаалаад тус улсын соёлыг ойлгоход хүлээж авахад тодорхой хэмжээний цаг хугацаа шаардагдах байх.

- Ярилцлагын эцэст та өөрийнхөө сурах, ажиллах арга барилаасаа хуваалцаач?

Миний сурах арга барил бол ном их унших. Уншсаныхаа дараа ярих, яриад тодорхой хэмжээнд бичих гэж оролдох ёстой. Яагаад гэвэл гадаад хэлний мэргэжил бусад салбараас эрс ялгаатай зүйл. Заавал хүнтэй ярьсан байх ёстой, бичсэн байх ёстой, практик дээр хэдий их туршлага байна төдий чинээ тухайн хүний хэлний чадвар нэмэгддэг. Хүнээс ичихгүй санаа зовохгүй яриад  байвал тодорхой хугацааны дараагаар сайн ярьдаг болно. Бичээд л байна бичсэнийгээ улаан цоохор болтол засуулаад л шантрахгүй дахин дахин  бичээд байвал мөн адилхан тодорхой хугацааны дараа бичих чадвар сайжирдаг. Тодорхой хугацаа гэдэг нь өнөөдөр яриад маргааш сайн болно гэсэн ойлголт биш. Урт удаан хугацааны үйл явц байдаг. Тэгэхээр чанарын ялгаа хамгийн багадаа 3-аас 6 сарын дараа илэрдэг.

Багш хүний хувьд ажлаа маш сайн төлөвлөдөг. Ажлуудаа нэг бүрчлэн жагсаагаад нэг нэгээр нь гараасаа гаргаад, ажлын цагаа маш үр бүтээлтэйгээр өнгөрөөх нь чухал. Их хэмжээний ажил байсан ч монгол хүн богино хугацаанд гүйцэтгэх чадвартай. Завгүй байх тусам их ажлыг амжуулдаг, завтай байх тусам ажил дуусахгүй байна гэж монголчууд хэлдэг дээ. Ажил ихтэй байх тусам хүн хийх ажлаа дараалалтай хийж төлөвлөдөг учраас богинохон хугацаанд их ажил амжуулж дуусдаг. Завтай үед зав байгаа юм чинь тэгж байгаад сайхан хийчихнэ гэж бодохоор гараас гардаггүй. Сайн төлөвлө, төлөвлөснийхөө дагуу цагтаа амжуул тэгвэл ажлаа хурдан сайн хийх болно. 

- Цаг зав гарган ярилцсан таньд баярлалаа. Ажлын амжилт хүсэе.

-Баярлалаа.

Ярилцсан: Д.Жансэнм
Зургийг: Э.Энхсайхан