Мөнгөн гуйвуулга буюу цагаачдын гэр бүл, найз нөхдөө тэжээхийн тулд илгээж буй мөнгө, бараа бүтээгдэхүүн нь хөгжиж буй орнуудад улам бүр чухал болж байна. Гаити, Гондурас, Тажикстан зэрэг орнуудад мөнгөн гуйвуулга нь тус тусын ДНБ-ий 20 гаруй хувийг бүрдүүлдэг. Сонирхолтой нь, эдгээр мөнгө хүлээн авагч орнуудын ихэнх нь Транспэрэнси Интернэшнл байгууллагын авлигын төсөөллийн индексээр дэлхийн хамгийн их авлигад идэгдсэн орнуудын тоонд багтдаг. Хэдийгээр энэ хамаарал нь учир шалтгааныг дангаараа тодорхойлдоггүй ч их хэмжээний мөнгөн гуйвуулгын урсгал нь хүлээн авагч улс дахь авлигад ямар нэгэн чухал нөлөө үзүүлж байна уу? гэсэн асуулт урган гарч байна.
Гайхалтай нь энэ асуултыг шинжлэх ухааны бүтээлд "бараг үл тоомсорлодог". Мөнгөн гуйвуулга ба авлига хоёрын уялдаа холбоог судалсан цөөхөн хэдэн судалгаа байдаг бөгөөд энэ сэдвээр бичсэн цөөн тооны баримт бичгүүд нь өөр хоорондоо тэс өөр дүгнэлтэд хүрч байна.
Энэ бүтээлүүдийн нийтлэг үзэл баримтлал бол тухайн улс руу их хэмжээний мөнгөн гуйвуулга хийх нь тухайн улс доторх авлигыг нэмэгдүүлэх магадлалтай гэж үздэг. Яагаад ийм байдгийн гол шалтгаан нь мөнгөн гуйвуулга нэмэгдэхийн хэрээр авлига авсан албан тушаалтнуудад илүү их мөнгө олдох боломжтой болдог. Жишээлбэл, мөнгөн гуйвуулга хүлээн авсан хүмүүс энэ мөнгөөр зөвхөн албан ёсны ажилчдыг хахуульдах замаар олж авах боломжтой бараа, үйлчилгээг худалдан авахад ашиглахыг хүсдэг. Үнэн хэрэгтээ авлига өгөх магадлалтай хүмүүсийн нийлүүлэлт нэмэгдэхийн хэрээр авлига авагчдын эрэлт нэмэгддэг.
Мөнгөн гуйвуулга яагаад илүү их авлигатай холбоотой байж болох тухай хоёр дахь үндэслэл бол хувь хүмүүс гадаадад байгаа хамаатан садан, найз нөхдөөсөө мөнгө авах үед тэдгээр хүлээн авагчид дотоодын Засгийн газраасаа бага хамааралтай байдаг явдал юм. Тэд авлигад шууд өртөх болон цэвэр засаглалыг шаардах үйл ажиллагаа явуулах магадлал бага байдаг. Энэ нь төрийн албан хаагчдад авлигын хэрэгт ороход зардал багатай болгодог. Өөрөөр хэлбэл, мөнгөн гуйвуулга нь авлигыг хүлээн авагчдыг илүү тэсвэртэй болгодог. (Энэ үндэслэл нь эхний үндэслэлтэй зарим талаараа зөрчилдөж байгааг тэмдэглэх нь зүйтэй: Эхний үндэслэл нь мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчид авлигад идэгдсэн албан тушаалтнуудын нөлөөнд илүү өртөх магадлалтай гэж үздэг. Харин хоёр дахь үндэслэл нь хүлээн авагчийн орлогыг нэмэгдүүлэх нь тэднийг дотоодын авлигад өртөх магадлал багатай гэж үзэж байна.)
Мөнгөн гуйвуулга авлигыг нэмэгдүүлэх магадлалтай гэсэн санаа нь зөн совинтой мэт санагдаж болох ч эргэлзээ төрүүлж байна. Үнэн хэрэгтээ, бусад хүчин зүйлсийн нөлөөг тооцсоны дараа их хэмжээний мөнгөн гуйвуулгын урсгал нь авлигын түвшин бага байгаатай холбоотой байж болох зарим нотолгоо байдаг. Яагаад ийм байж болох вэ? Мөнгөн гуйвуулга авлигыг бууруулдаг гэж үзэж байгаа хүмүүсийн хувьд дээрх хоёр үндэслэл нь эргэлзээ төрүүлж байна:
Нэгдүгээрт: Мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчид илүү их мөнгөтэй болсноор авлигад идэгдсэн доод түвшний албан тушаалтнуудын сонирхлыг татахуйц бай болж болох ч, мөнгө хүлээн авагчдын эдийн засгийн байр суурь нэмэгдэж байгаа нь эдгээр хээл хахуулийг төлөхийг эсэргүүцэхэд хүргэж болох юм. Түүнчлэн, авлига авах хандлагатай байж болох төрийн доод түвшний зарим албан тушаалтнууд өөрсдөө мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчид байдаг тул нэмэлт орлогын эх үүсвэр болох хахуульд найдах нь бага байдаг. (Энэ сүүлчийн зүйл бол хүнд сурталтай хүмүүсийн цалинг нэмэгдүүлэх нь бага хэмжээний хээл хахуулийг бууруулж чадна гэсэн танил аргументийн хувилбар юм.)
Хоёрдугаарт: Мөнгөн гуйвуулга авлигыг ихэсгэдэг гэж үздэг хүмүүсийн хувьд тухайн мөнгийг хүлээн авагч байгаа хүмүүс төрөөс хамаарал багатай байх нь авлигын эрсдэлийг бууруулдаг гэж үзэж байгаа бол харин эсрэг байр суурьтай хүмүүсийн хувьд мөнгө хүлээн авагчид нь төрөөс хамаарал бага байх нь ард түмнээсээ алдсан улс төр, мөнгөний дэмжлэгийг эргүүлэн авахын тулд авлигад идэгдсэн байгууллагуудыг шинэчлэх дарамтыг албан тушаалтнуудад үүсгэдэг гэж үзэж байна. Нэмж дурдахад, мөнгө хүлээн авагчдын орлогын гадаад эх үүсвэр нь институтийг сайжруулахын тулд төрд шахалт үзүүлэх эрмэлзлийг бууруулдаг хэдий ч тэдний орлого өндөр байснаар дагаад хариуцлагаа нэмэгдүүлэхийг шаарддагтай холбоотой байж болох юм.
Эдгээр эсрэг байр суурийг баримталж буй хүмүүс тус бүр тодорхой, хязгаарлагдмал, эмпирик судалгаанаас дэмжлэг авсан байдаг. Эдгээр дүгнэлтийн зөрүүг юу тайлбарлаж байна вэ?
Цөөн тооны судалгаа нь учир шалтгааны механизмыг ялгаж, үнэлэхэд хүндрэлтэй байгаа тул тодорхой зүйл хэлэхэд хэцүү ч одоо байгаа судалгааг нарийвчлан судлах нь ялгаатай үр дүнг тайлбарлаж болох хоёр чухал хүчин зүйлийг харуулж байна.
Нэгдүгээрт: Мөнгөн гуйвуулгын мөнгийг хүлээн авагч улсын авлигад үзүүлэх нөлөө нь тухайн улсын Засгийн газар хэр ардчилсан эсэхээс шалтгаална. Ардчилсан муутай төр нь олон нийтийн өмнө хариуцлага багатай байдаг тул мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчдын зүгээс ирж буй шинэчлэлийн дарамтад хариу үйлдэл үзүүлэх нь бага байх болно. Цаашилбал, мөнгөн гуйвуулга нь хүн амыг бараа, үйлчилгээгээр хангахад зарцуулагдах төрийн эх үүсвэрийг чөлөөлдөг тул ардчилсан дэглэм багатай улс төрийн өрсөлдөөнийг (ялангуяа цэргийн зардлыг) зогсоох үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхэд эдгээр нөөцийг ашиглах магадлалтай бөгөөд энэ нь авлигыг нэмэгдүүлэх хандлагатай байдаг.
Хоёрдугаарт: Мөнгөн гуйвуулга илгээгч улсын байгууллагууд (өөрөөр хэлбэл цагаачид ажиллаж байгаа улс) эх орондоо байгаа мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчдын зан байдлыг тодорхойлоход үүрэг гүйцэтгэдэг. Илүү ардчилсан институт бүхий улс оронд амьдарч буй цагаачид мөнгөтэйгөө хамт тодорхой үнэт зүйлсийг дамжуулж болох бөгөөд эдгээр нь хүлээн авагчид мөнгийг хэрхэн зарцуулдаг (эсвэл зарцуулдаггүй) талаар мэдээлдэг. Илүү ардчилсан орнуудаас илгээсэн мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчид улс төрийн оролцоо, авлигатай тэмцэх хөтөлбөрийг дэмжих замаар эх орондоо ардчиллын үнэт зүйлсийг сурталчлах магадлал өндөр байдаг.
Хэрэв эдгээр таамаг үнэн зөв бол Орос Улс дахь цагаач ажилчдын мөнгөн гуйвуулгаа голчлон явуулдаг автократ улс болох Тажикстан Улсын авлигын асуудлыг улам хурцатгах магадлалтай юм. Гэвч Гаити Улс шиг автократ болон ардчиллын хооронд тэмцэж байгаа, АНУ-д ажиллаж, амьдарч байгаа цагаачдын тоо ихтэй улсад мөнгөн гуйвуулга нь илүү эерэг нөлөөтэй байж магадгүй юм.
Дахин хэлэхэд, одоогоор бидэнд мөнгөн гуйвуулгын түвшин хүлээн авагч орнуудын авлигад хэрхэн нөлөөлж байгааг тодорхой хэлэх хангалттай мэдээлэл байхгүй байна. Цаашид энэ сэдвээр хийх судалгаа нь илгээгч болон хүлээн авагч орнуудын байгууллагуудын харьцангуй ач холбогдлыг илүү нарийвчлан судалж, шилжилт хөдөлгөөний янз бүрийн замууд авлигад хэрхэн нөлөөлж байгааг авч үзэх ёстой. Судалгааны явц ахих тусам цагаачдыг хүлээн авч буй улс орнууд дотооддоо цагаачдад дэмжлэг үзүүлж, эдийн засгийн боломжуудыг санал болгосноор авлигатай тэмцэх хөтөлбөрөө гадаадад сурталчлах боломжтой гэдгийг мэдэж болно.
