-Монголд бие даасан хүүхдийн эмнэлэг гэж алга. Гэтэл бидний санаачилаагүй ажлыг Ажиа гэгээнтэн сэдэж, хандив цуглуулан цусны хавдартай хүүхдийн эмнэлэг барьж эхэлсэн. Энэ эмнэлгийг барих саналыг анх таныг гаргасан гэж сонссон. Та Ажиа гэгээнтэй анх хэзээ уулзаж байв?
-2005 онд Японд ажлаар очих үед Далай багшийн монголчуудтай хийсэн уулзалт дээр  Ажиа Ринбучий багштай танилцсан. 2011 онд Ажиа Ринбучий Монголд ирэхэд Эрүүл мэндийн сайдын хувьд надтай уулзаад “Монголд хавдрын өвчлөл их байдаг юм байна. Би монгол хүн болохоор монголчууддаа зориулж, хавдрын эмнэлэг барьж өгье. Зөвшөөрөл өгөөч” гэж санал тавьсан. Тэгэхэд нь насанд хүрсэн хүнд зориулсан хавдрын эмнэлэг шаардлагагүй. Харин цусны эмгэгтэй, зовж зүдэрч буй хүүхдүүдэд зориулсан эмнэлэг хэрэгтэй байна гэж хэлсэн юм. Хоёр хоногийн дараа гэгээнтэн таны саналыг хүлээж авлаа гэж хариу өгсөн. Ингээд Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн удирдлагад үүрэг өгч, хотын удирдлагуудад санал тавьж, газрын зөвшөөрлийг нь олгуулаад Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн хашаан дотор шинэ эмнэлэг барихаар болсон л доо.
-Хөрөнгө мөнгөний хувьд дандаа хандиваар баригдаж байгаа хэрэг үү. Нийтдээ хэдий хэмжээний хөрөнгө мөнгө шаардлагатай юм бол оо?
-Ажиа Ринбучий монгол хүүхдийн төлөө буян бодож, асар их мөнгийг дэлхийн улс орнуудын шүтэн бишрэгч нараасаа хандиваар цуглуулж, зураг төслийг нь хийлгээд 2012 оноос энэ эмнэлгийг барьж эхэлсэн. 4.1 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөгтэй барилгыг богино хугацааны дотор хандиваар барьж дуусгана гэдэг хэцүү. Гэхдээ л нэг жилийн дотор гурав орчим тэрбум төгрөгийг хандиваар цуглуулж, зургаан давхар барилгыг бүхэлд нь босгочихоод байна.
Сая Ажиа Ринбучий Монголд ирээд хоёр сар гаруй болохдоо хандив цуглуулах хүлээн авалт, урлагийн тоглолт зохион байгуулаад буцлаа.  4.1 тэрбум төгрөг бол зөвхөн барилгын зардал. Цаана нь бүх тавилга, тоног төхөөрөмжийг мөн хандиваар цуглуулах юм. Барилгын материалаас шалтгаалж үнэ өсөөд байна гэж ярьж байсан.
-УИХ-ын дарга З.Энх­болд Ажиа гэгээний ба­риулж буй цусны хавдартай хүүх­дүүдийн эмнэлэгт ул­сын төсвөөс 500 сая төг­рө­гийн дэмжлэг үзүүлэх са­нал гаргаж, Байнгын хо­роогоор дэмжигдээд бай­гаа. Төрөөс үүнээс гадна ямар нэг байдлаар дэмжлэг үзүүлсэн юм болов уу?
-Үнэнийг хэлэхэд, төр зас­гаас ямар ч дэмжлэг байх­гүй. Хандив гэдэг чинь их хэмжээгээр ороод ирдэггүй болохоор барилгын ажил нь удааширч байгаа мэдээлэл ирсэн. Тийм учраас УИХ-ын дарга төсвөөс 500 сая төгрөгийн дэмжлэг үзүүлэх санал гаргаж Байнгын хорооны гишүүд дэмжсэн. Хэрэв энэ мөнгийг төрөөс олгочихвол өвлийн улиралд дотор заслын бүх ажлыг нь хийж дуусгаад ирэх хавар ашиглалтад орох бүрэн боломжтой юм билээ. Барилгын компанийн залуучууд нь хүүхдийн төлөө буянтай үйлс бүтээж буй учир чин сэтгэлээсээ бүхий л нөөц бололцоогоо дайчилж ажил­лаж байгаа. Үнэхээр буянтай сайхан ажил шүү дээ.
-Энэ эмнэлэг тэгээд хувийнх юм уу аль эсвэл төрийн мэдэлд байх уу?

-Хувийн эмнэлэг гэсэн хард­лага байдаг юм шиг. Ажиа Ринбучий анх санаа­чил­га гаргахдаа Монго­лын хойч ирээдүй болсон хүүхдүүдэд буян болж нэг юм хийж өгье гэсэн санал тавьсан. Нэгэнт хандивын хөрөнгөөр барьж босгож байгаа болохоор хам­гийн дээд давхарт нь өөрийн­хөө буян номын өрөөг хүүхэд, эцэг эхчүүдэд зо­риулж засч тохижуулж үл­дээх юм. Эмнэлгийг барьж дуус­гаад тоног төхөөрөмжөө та­виад Эх хүүхдийн эрүүл мэн­дийн төвийн мэдэлд өгнө. Энэ эмнэлэгт яаралтай түргэн тусламж, мэс засал, хэвтэн эмчлүүлэгчдийн тусгай тасаг, оношилгооны лаборатор, сургалтын заал гээд бүгд байна. Цусны эмгэгтэй хүүхэд эцэг эхийн асрамжинд байдаг учраас өрөө бүр нь ариун цэврийн өрөө, сахиурын ор, тоног төхөөрөмжөөр тоноглогдсон 50 ортой тусгай эмчилгээний тасагтай. Мөн 25 ортой нярайн эрчимт эмчилгээний тасаг ажиллана. Хүүхдэд оношилгоо эмчилгээ хийхээр урилгаар түр ирж ажиллах гадаадын эмч нарт зориулсан хэдэн өрөө хүртэл байгаа.
-Хүүхдийн зүрхний мэс заслыг ч гэсэн энэ эм­нэлэгтээ хийнэ гэж сонссон?
-Тийм. Н.Алтанхуяг Ерөн­хий сайдын санаачилгаар Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн төвд 0-3 насны хүүхдийн зүрхний мэс засал хийхэд зориулсан Ангографын аппарат, тоног төхөөрөмжийг суурилуулж, мэс заслыг манай эмч нар хийнэ. Өмнө нь Ерөнхий сайдын санаачилсан ротари клубийн шугамаар олон арван хүүхэд дотоод, гадаа­дад зүрхний мэс засалд орж байсан. Зүрхний ямар нэг гажигтай төрсөн хүүх­дийг эрүүл саруул бол­гоход энэ тасаг чухал үүрэг гүй­цэтгэнэ. Алийн болгон бид хүүхдээ тэврээд гадаад явах билээ дээ. Тоног төхөөрөмж л дутаад байсан юм. Харин гурваас дээш насны хүүхэд, том хүний зүрхний мэс засал Шастины нэрэмжит гуравдугаар төв эмнэлэгтээ хийгдэнэ. Тэнд мэргэшсэн өндөр мэргэжлийн эмч нар ажиллаж байгаа. Монголын Мянганы сорилтын сангийн хөрөнгө оруулалтаар тоног төхөөрөмж ч авсан.  
-Хүүхдийн эмнэлэг ба­­рихад цаана нь ду­таж байгаа мөнгийг цуг­луу­лахад УИХ-ын дарга З.Энхболд болон таны зүгээс УИХ-ын гишүүдийг уриа­лах боломжтой юу. Жи­шээ нь, цалингаа хан­див­лах ч юм уу?
-Ийм уриалга сонин хэв­лэл, цахим ертөнцөөр маш их явж байгаа. Манай УИХ-ын эмэгтэй гишүүд гэхэд өөрс­дийн санаачилгаар хүн бүр 500 мянган төгрөгийн хандив өгөхөөр болсон гэсэн. Харин энэ дашрамд, манай үндэсний компаниуд санаачилга гаргаж энэ хандивын хөдөлгөөнд оролцоосой гэж хэлмээр байна. Ажиа Ринбучий баг­шийн хандивын уриалгад “Суварга босгох нь буянтай хэ­дий ч хүүхдийн эмнэлэг барих нь түүнээс хавьгүй илүү буян болно” гэж хэлсэн бай­даг юм. Эрүүл саруул болсон хүүхдүүдийн буян заяа дуусахгүй шүү дээ.
-Нэгэнт л энэ эмнэлэг тө­рийн өмч болох юм бол ду­туу хөрөнгийг нь төсвөөс гаргачихаж болохгүй хэрэг үү?
-УИХ-ын дарга З.Энхболд ду­тууг нь яаж гүйцээх юм бэ гэж асуусан л даа. Гэх­дээ энэ өвөл дотоод ажилд шаар­даг­дах хөрөнгө оруулалт энэ хэмжээнд байхад болно гэсэн юм. Ажиа Рин­бучийн энэ үйлсэд олон хүн оролцохын хэрээр өвчтэй хүүхдэд ч, хандив өгсөн хүнд ч буян болно гэж ярьдаг. Миний бодлоор УИХ-ын дарга, Монголын төр энэ хүний санаачилгыг бодитой дэмжиж байгаа нь л чухал шүү дээ.  

-Ер нь, 2014 оны тө­сөвт эмнэлэг сургууль, цэ­цэр­лэ­­гийн барилгуудад мөн­гө тусгахгүй байхаар тө­лөв­лөсөн гэх юм. Эмнэлэг ба­рихад мөнгө өгөхгүй гэд­гийг юү гэж ойлгох вэ. Хэр оновчтой шийдвэр юм бол?
-Шинээр барих барилга ховор байгаа. Тэр ч бүү хэл хугацаа алдаж байгаа барилгуудын төсвийг царцаах бодлого барьж байна. Миний ойлгосноор шаардлагатай нэмэлт хөрөнгийг төсөвт үлдээгээд, нарийн шалгаж тодруулаад бодитой гэснийг нь хавар төсвийн тодотгол хийж үргэлжлүүлэн барихаар төлөвлөсөн бололтой юм билээ. Сур­гууль, цэцэрлэг, эмнэл­гийн хувьд хэрэггүй барилга нэг ч байхгүй. Ер нь, социализмын үеийн энэ олон зуун эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэг үүргээ гүйцэтгээд ашиглалтын хугацаа нь дуусчихлаа. Нөгөө талаас орчин үеийн шаардлага хангахааргүй, стандартын бус гэдгийг бүгд л мэдэж байгаа шүү дээ. Тийм орчинд хүүхдээ хүмүүжүүлнэ, сургана, иргэ­дээ эмчилнэ, эрүүл саруул болгоно гэж яриад яахав. Тэгэхээр л сургууль эмнэлэг, цэцэрлэг барихгүй гэдэг нь тийм ч оновчтой зүйл биш. Харин хямд төсөр орчин үеийн технологи ашиглах, олон улсын стандартад нийцүүлнэ гэж яривал өөр хэрэг. Монголын “мундаг” архитекторчдын 10 тэрбумын зураг төсөвтөй эмнэлгийн барилгыг яг адилхан зургийн даалгавар өгч солонгосуудаар хийлгэхэд 40 саяын зураг төсөв хийж байна шүү дээ. Барилга нь 18 тэрбум төгрөг, бусад нь бүгд эмнэлгийн тусламж үйлчилгээтэй хол­богд­сон дэд бүтцийн бай­гуу­ламж байх жишээтэй. Тэгэ­хээр бид эмнэлэг гэж юу барьдаг нь ойлгомжтой биз дээ. Ийм юм ярихаар ойл­годог нь ч алга.   
-Эрүүл мэндийн сайд байсан хүний хувьд энэ сал­барын өнөөгийн байд­лын талаар таны бодлыг сонсвол?
-Өмнө нь, сайд байсан хүн тийм, ийм гэж элдэв юм ярих нь ес зүйн хувьд зохимжгүй. Тэртэй тэргүй Монголын ард түмэн, эрүүл мэндийн салбарынхан үнэлж цэгнэнэ. Гэхдээ хэлэхээс аргагүй зүйл байх л юм. Жишээлбэл, ЭМЯ-ны ажил хариуцсан нөхдүүд  2013 оны засварын болон тоног төхөөрөмж худалдан авах хөрөнгө оруулалтаа бүрэн ашиглаж чадсангүй. Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн төвийн засварт 750 сая төгрөг, Улсын хоёрдугаар төв эмнэлгийн засварт 500 сая төгрөг гээд эмнэлгүүдийн батлагдсан төсөвт ажлыг  хийж чадсангүй. 2013 онд төсөвт тусгаж өгсөн 1,8 тэрбум төгрөгийн тоног төхөөрөмж, хэрэгцээт зүйлийг нь авч өгөөгүйгээс Сэтгэцийн эрүүл мэндийн төвийн шинэ цогцолбор ашиглалтад ороод хэдэн сар цоожтой байна. Ингэж ажиллаж болохгүй ээ. Үнэндээ, эдийн засаг хүндэрч шинээр эмнэлэг барих төсөв хөрөнгө хасагдаж байгаа ч салбарын сайдаар ажиллах хугацаандаа олон арван барилгыг шинээр барих, засварлах, хөрөнгө оруулалтыг зоригтой дэвшүүлж Засгийн газар, УИХ-аар шийдүүлж чадсандаа баяртай байдаг. Нөгөө түшээд авна уу, түлхээд хаяна уу гэдэг шиг дутуу үлдсэн хэдийг нь гүйцээх эсэх нь миний асуудал биш болчихлоо. Эмнэлэг бол тамгын газар биш шүү дээ. Түмний эрүүл мэндийн төлөө  зориулсан хөрөнгө оруулалт. Төрөх гэж байгаа ээж, өвдөж уйлсан хүүхдүүд, бэртэж түлэгдсэн хүмүүс хараад л сууж байгаа. Цаана нь гэртээ цоожлуулсан бяцхан үрс, хичээлийн танхимдаа багталцаж ядан суух сурагчид маань нэг юм хэлээд л байна шүү дээ.    
-Үеийн үед эрүүл мэн­дийн салбарыг хоцрогд­сон, унасан, хэвтсэн гээд л шүүмжилдэг. Яавал энэ салбарыг босгож ирэх бол?
-Юуны чинь босгох вэ? 90 жил босоогоороо байж иргэдээ өвчин эмгэгээс нь салгаж 1921 онд 600 гаруйхан мянган хүнтэй байсан Монгол Улсыг гурван сая шахам иргэнтэй болтол нь эрүүл мэндийн манаанд зогсч байгаа салбар шүү дээ. Унаад, хэвтээд, сүйрчихсэн юм алга. Уулын мухарт байгаа ганц гэрт хүртэл эмнэлгийн тусламж очиж л байна. Харин эрүүл мэндийн салбар орчин үеийн шаардлагаас хоцорч байна гэж яривал өөр хэрэг. Хоцрогдлоос хэн гаргах үүрэгтэй юм бэ. Төр засаг нь бодлогоороо л хийх ёстой биз дээ. Гэтэл 30 гаруй жил боловсрол, эрүүл мэндийн салбарыг төсвийн үлдэгдлээр аргацааж ирсэн. Орчин үеийн стандартад нийцсэн эмнэлгээ барьж, дэлхийн төвшний тоног төхөөрөмжөөр хангаж, тэр хэмжээнд ажиллах эмч нараа гадаадын өндөр хөгжилтэй орнуудад давтан бэлтгэх нь төр засгийн үүрэг бо­лохоос эмч, эмнэлгийн ажилт­ны хэрхэн биш шүү дээ. Тийм учраас миний бие энэ бодлогыг 2008-2012 онд зоригтой хэрэгжүүлж эхлүүлсэн. Шулуухан хэлэх­эд, Хамтарсан Засгийн га­зарт АН-аас томилогдож ажилласан сайдынх нь боловсруулж батлуулсан өч­нөөн хууль, хөтөлбөр, стра­теги, “Эрүүл монгол хүн” сон­гуулийн мөрийн хөтөлбөр нь байна. Элдэв шинэчлэл, бодлого боловсруулах гэж цаас нухаж, эмнэлгүүдийн үйл ажиллагааг доголдуулж бай­хын оронд өмнөхөө үргэл­ж­лүүлж, Засгийн газрын мө­рийн хөтөлбөрт тусгасан ажлаа барьж аваад хийх л хэрэгтэй.

-Тэгвэл тэр мөрийн хөтөлбөр дундаас амжилт­тай хийсэн ажил нь юу байгааг нэрлээч?
-Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт эмнэлгийн тоног тө­хөө­рөмжийн хөрөнгө оруу­лалтыг дөрвөн жилд тав дахин нэмэгдүүлнэ гэ­сэн байгаа. Уг нь, АН-ын сон­гуулийн хөтөлбөрт 2013 онд тоног төхөөрөмжид 130 тэр­бумын хөрөнгө оруулалт хийнэ гэж байсан юм. Энэ бодлогыг Ерөнхий сайд сайн хэрэгжүүлж байна. Өө­рийн мэдлийн багцаас 20 гаруй тэрбумыг 11 аймгийн оношилгооны төвийн тоног төхөөрөмж авахад, дөрвөн тэрбум гаруй төгрөгийг Нэгдүгээр эмнэлгийн эрхтэн шилжүүлэх мэс заслын тоног төхөөрөмж авахад зориулж гаргасан.
Сая Нэгдүгээр эмнэлгийн өдөрлөгт очиход элэг шилжүүлэх, ясны чөмөг, хэм шилжүүлэх мэс заслын өрөө тасалгаа, тоног төхөөрөмж, чанарын технологи  яг л Солонгосын “Асана” болон “Гэгээн Ма­рияа­гийн” эмнэлэг шиг болж.  2010 онд 600 сая төг­рөгийн хөрөнгө оруулалт хийж, эхлүүлсэн ажил маань то­ног төхөөрөмжийн хувьд ийм төв­шинд хүрсэнд үнэхээр баяр­тай байгаа. Манай эмч нар солонгосчуудтай хамт­раад 11 хүнд элэг шилжүүлэн суул­гах мэс засал хийгээд бай­на. Одоо эмч нар маань удах­гүй чөмөг, ясны хэм шил­жүүлнэ гэж байна. Энэ том дэвшил биз дээ. 2012 оны төсөвт суулгаж өгсөн хөрөн­гөөр шинэ Ангографын аппарат авч байрлуулсан байна. Өөрсдийн санаачилга гадаадын байгууллагын тус­лам­жаар эмнэлгийн хамт олон маань ариутгалын сис­темээ шинэчилж орчин үеийн тоног төхөөрөмж тавьж, стандартын өндөр төвшинд өөрчилж. Өвчтөн тө­дийгүй эмч сувилагчид маань эмнэлгийн багаж хэрэгслээс халдвар авах аюулаас салсан байна. Энэ чинь л ажил шүү дээ.
-Эрүүл мэндийн сал­барын төсөв хөрөнгийн үр аш­гийг дээшлүүлэх талаар танд бодож санасан зүйл байна уу?
-Төсвийн үр ашгийг дээшлүүлэх талаар ярьж, хэлж байгаа зүйлтэй санал нэг байна. Нэг загварын зураг төсөвтөй болно гэдэг маш зөв. 2009 оноос Халдварт сүрьеэгийн эмнэлэг, Эрүүл мэндийн төвүүдийг  аймаг, суманд нэг загварын зургаар барьж эхэлсэн. Зургийн мөнгийг маш их хэмнэдэг юм. Нэг зүйлийг хэлэхэд, Японы Ерөнхий сайд Монголд ирээд Анагаах ухааны сургуулийн эмчилгээ, сургалтын зориу­лалт­тай эмнэлэг барихад туслахаар болсон. Саяхан үүнтэй холбоотой Засгийн газрын тогтоол гарлаа. Миний бодлоор зураг төсөл нь хийгдээгүй энэ эмнэлгийг БЗД-т  газар авч хэдэн жил барина гэхийн оронд энэ хөрөнгийг Нэгдүгээр эмнэлгийн шинээр барих оношилгоо, мэс заслын төвийн өргөтгөлд зориулмаар байгаа юм. Солонгосын компаниар хийлгэсэн  орчин үеийн зураг төсөвтэй шүү дээ. Тэгээд Нэгдүгээр эмнэлгийг их сургуулийн эмнэлэг болгон өөрчлөх хэрэгтэй. Ингэвэл эмнэлгийн нэр хүнд ч өснө, сургууль ч эмнэлэгтэй болно. Эмнэлэг, сургууль хоёр гучин алхамын зайтай болохоор клиникийн болон сургуулийн эмч, багш нар эмнэлэг, сургуульдаа хослон ажиллах боломж бүрдэнэ. Мэргэжилтний чанар ч сайжирна. Төсөвт ч ашигтай. Нэг шинэ эмнэлэг бариад их сургуулийн эмнэлэг гэж дотоод, гадаадад хүлээн зөвшөөрөгдөнө гэхэд асар их хугацаа шаардана. Их сургуулийн эмнэлэг гэдэг дүүргийн нэгдсэн эмнэлэг биш шүү дээ. Үүнийг хийчихвэл анагаах ухааны боловсон хүчин бэлтгэх тогтолцоонд том шинэчлэл хийлээ гэсэн үг. Үүнийг ЭМШУИС-ийн Удирдах зөвлөлийн даргын хувьд хэлж байгаа юм шүү. Энэ мэтчлэн бодсон санасан зүйл бишгүй л байна даа.