-Зүүн аймгуудад шүл­хий өвчин гарч багагүй асуудал дагуу­лаад байна. Шүлхий өвчний талаар танаас зарим асуудлыг тод­руулж асуумаар байна л даа...

-Одоо би энэ ажлыг хийж байгаа биш надаас чухам юу асуух гэсэн бол доо.

-Та өмнө нь ХХААХҮ-ийн дэд сайд байхдаа Зүүн аймагт гарсан шүл­хийтэй тэмцэх аж­лын хэсгийг ахалж ажил­лаж байсан санаг­даж байна. Ер нь энэ өвчин хэр хурдацтай тархдаг юм бэ?

-Энэ өвчин агаар дуслын замаар халддаг учраас тархац нь маш хурдан шүү дээ. Үүнийг зогсоохын тулд бид их хүч, хөдөлмөр гаргаж, өдөр шөнөгүй ажил­ласан. Түүний үр дүнд ч богинохон хугацаанд зогсоож чадсан. Маш аюултай, эдийн засагт хохиролтой, ард түмний сэтгэл санаанд ч да­рамттай халдварт өвчин.

-Өвчилсөн малыг заавал устгах шаард­лага байна уу. Дээхнэ үед малын амыг сойз­дож угааж эдгээдэг байсан гэдэг юм байна лээ?

-Дэлхийн мал эмнэл­гийн эрүүл мэндийн байгууллагаас тогтоосон стандартын дагуу устгаж байж голомтыг арилгадаг. Сойздож угааж эдгээх боломжгүй, дээр үед эм хэрэгсэл байгаагүй тул ийм аргыг хэрэглэж бай­сан байж болох юм. Дэлхийд ийм аргаар шүлхийн го­ломтыг устгасан тохиол­дол байхгүй.

-Тэгвэл махыг нь идэж болдог уу. Буцал­гаад идэхэд асуудал­гүй гэх юм билээ?

-Шүлхийтэй махыг буцалгаад идэхэд зүгээр, хүн хийгээд адуунд халддаггүй гэж ярьдаг л даа. Гэхдээ шүлхийтэй мах идэхэд юу нь таатай байхав дээ. Тэгээд ч олон улсын хэмжээнд шүлхий гарсан газраас мах авах­гүй байна гэдэг нэгийг хэлж байгаа хэрэг. Сүү­лийн үед эдийн засгийн эргэлтэд оруулах тухай ярьж байна. Үйлдвэр, хө­дөө аж ахуйн яамны төрийн нарийн бичгийн дарга Х.Золжаргалын ярь­сан энэ зүйл бол байж болшгүй асуудал. Дэл­хийн мал эмнэлэг, эрүүл мэндийн стандартаар бид ажиллах ёстой. Тэр ч байтугай вакцин хийл­гэсэн малын махыг зургаан сарын хугацаанд идэж болохгүй гэсэн заа­вар­чилгаа өгдөг. Гэтэл бид асуудалд мэргэж­лийн бус сэтгэлийн хөөр­лөөр хандаж болохгүй.

-2010 онд шүлхий гарахад танай багт ямар, ямар хүмүүс ажиллаж байсан бэ?

-Тухайн үед бид шүл­хийн голомтод ажиллах багийг ХХААХҮЯ-ны мэр­гэжилтнүүдээс гадна ОБЕГ, МХГ, БОЯ, мал эмнэлгийн эрдэмтэд, хүч­ний байгууллагын ажилт­­нуудаар бүрдүүлж, нийт  70 хоног ажил­ласан. Манай багт доктор Оргил, малын гавьяат эмч, доктор Доржсүрэн, доктор Дамдиндорж, Гамш­гаас хамгаалах газрын дарга, гамшгаар мэргэшсэн хурандаа Цогтбаатар, доктор, ма­лын гавьяат эмч Сод­ном­дорж, биологийн ухаа­ны доктор Лхаг­васүрэн бо­лон бусад нарийн мэр­гэжлийн хүмүүс ажиллаж байсан. Ийм чадварлаг баг бүрдүүлж чадсаны ачаар харьцангуй богино хуга­цаанд шүлхий өвч­нийг зогсоож чадсан.

-Таныг хөндлөнгөөс хараад байхад одоо ямархуу ажиллаж байх шиг байна?

-Ажиглаж байхад шүл­хийн тархац олон аймгийг хамарч, газар авах шинжтэй байна. Хам­гийн хачирхалтай са­нагдаж байгаа нь Улсын Онцгой комиссын дарга нь шүлхий гарч байхад ОБЕГ-ын дар­гатайгаа га­даад явж, мэргэжлийн яамны сайд, газрын дар­га нар нь үл тоосон шинж­тэй Баян­хонгорт удирдах ажилт­ны зөвлөлгөөн хийж суух юм. Үүнд ганц­хан би биш, мэргэжлийн олон хүн гайхаж сууна. Энэ бол тухайн ажлыг удирдан зохион бай­гуулж, чиг­лүүлж өгөх ёстой төрийн төв байгууллагууд ийм ноцтой асуудалд яаж хандаж буйн илрэл юм. Өвчний  голомтод ажиллах ёстой гол хүмүүс нь зугаалж явахад  энэ  ажил ямар байдалтай байгаа нь ойлгомжтой шүү дээ. Энд ҮХААЯ-ны Мал аж ахуй бодлогын хэрэгжилтийг  зохицуулах газрын  дарга гол үүргийг гүйцэтгэх ёстой. Энэ хүн тухайн салбарын нарийн мэргэжлийн хүн байх учиртай.  Гэтэл энэ газрыг математикийн багш хүн удирдаж байна.  Бас л Баянхонгорт явна лээ. Явахаас өөр яахав, ямар шүлхийд очоод тоо бодох биш дээ.

-Яамдын сайд, дэд сайдууд нь мэргэжлийн бус хүн байж болно. Нэ­гэнт улс төрийн томил­гоо байдаг, харин баг нь мэргэжлийн хүмүүс баймаар юм?

-Тиймээ, таны хэлж байгаа зөв. Гэхдээ сайд, дэд сайд, төрийн нарийн бичгийн дарга нар нь төрийн ажил хийж бай­сан, тодорхой туршлага­тай  хүмүүс байх ёстой гэж би боддог.

-Мэргэжлийн хү­мүүс хэвлэл мэдээл­лээр вакцины талаар янз бүрийн байр суурь илэрхийлж байна. Вак­цины нөөц байхгүй гэдэг юу гэсэн үг вэ. Та нар тухайн үед вакцины асуудлыг яаж шийдэж байсан бэ?

-Вакцины нөөц байх­гүй гэдэг бол ерөөсөө  байж болохгүй асуудал. Вакцины нөөц багасаад ирэхэд л тендерээ зарлаад түүний нөөцийг маш яаралтай бүрдүүлж байх ёстой. Энэ бол Засгийн газар, Улсын онцгой комисс ямар ч бодлогогүй ажиллаж байгаагийн шинж. Мөн мэргэжлийн хүмүүс хэв­лэл мэдээллийн хэрэгс­лээр хугацаа нь дууссан, идэвхгүй вакцин хэрэглэж байна гэж ярьж байх юм. Үнэхээр тийм бол туйлын харамсалтай байна. Бид вакцин, ариутгал халд­варгүйжүүлэлтийн бодис болон бусад шаард­лагатай хэрэгслээр дутаж байгаагүй. Энэ бол аж­лын хариуцлагын асуу­дал л даа. Вакцины нөөц багадаад ирэнгүүт л бид захиалгаа өгөөд дүрэм журмын дагуу бэлтгэж эхэлдэг байсан. Ер нь Засгийн газар гамшиг зуданд байнга бэлэн байх ёстой. Энэ бол ямар ч үед Улсын онцгой ко­мис­сын анхаарлын төвд байх асуудал юм.

-Цаад газраас нь ча­наргүй вакцин нийлүүл­сэн байж болох уу. Вакцины чанар алдаг­дана гэдэг хаанаа алдаа гарсных юм бол?

-Вакцин нийлүүлж байгаа орон бол чанар­тай вакцин өгсөн гэдэгт би итгэлтэй байна. Тээ­вэрлэлтийн явцад алдаа гарч чанар алдагдсныг үгүйсгэхгүй. Хэрэв үнэ­хээр тийм бол чанаргүй вакцин нийлүүлсэн бай­гууллага, албатууддаа хариуцлага ярих хэрэгтэй биш үү. Эсвэл төрийн алба нь төрлийн алба болоод хариуцлага яри­хаа больсон байж болох юм.

-ОБЕГ-ын дэд дарга Д.Дарь Сүхбаатар саях­­ны ярилцлагадаа энэ өвчнийг Монгол Улсад санаатай оруулж  бай­хыг үгүйсгэхгүй гэж хэлсэн байсан. Энэ талаарх таны бодлыг сонсмоор байна...

-Дарга нар алдаагаа хоёр хөршөөс биш өөрс­дөөсөө хайх хэрэгтэй. Энэ бол маш хариуц­лагагүй үг шүү дээ. Манай хоёр хөрш санаатайгаар манай орон руу шүлхий илгээсэн гэж үү. Үгүй. Хоёр хөршид шүлхийн голомт байна уу гэвэл байна. Энэ өвчин малд агаар дуслын замаар халддаг гэдгийг Д.Дарь Сүх­баатар дарга уг нь сайн мэдэж баймаар. Уг нь энэ бол удирдагч хүний ам­наас гарах үг биш л дээ.

-Та дэд сайд байх­даа Баруун бүсийг шүл­хийгүй эрүүл бүс гэж ярьдаг байсан. Гэтэл зун Баян-Өлгийд шүл­хий гарлаа. Үүнийг та юу гэж  тайлбарлах вэ?

-Тиймээ. Бид Засгийн эрхийг барьж байхдаа Баруун бүсийг шүлхийгүй бүс гэдэг ДЭМБ-ын шал­гуурыг хангаж, “Эрүүл бүс” гэсэн зөвшөөрлийг авахаар Франц улсад саналаа явуулсан бай­сан. Харамсалтай нь энэ Засгийн үед баруун бүс шүлхийтэй бүс болж ху­вирлаа. Хэрэв эрүүл бүс гэсэн зөвшөөрлийг авсан бол Монголын эдийн засагт ашигтай байсан. Баруун бүсийн малын махыг бид ямар ч улсад экспортлох эрх олж авах байсан. Тухайн үед шүл­хий гарсан хугацааг нуун дарагдуулснаас болж малчид багагүй хохирол амссан гэж хэвлэлээс уншиж, ард иргэдээс сон­сож байсан. Харин тэгэ­хэд хэнд ч хариуцлага тооцоогүй дарга нарын толгойг илээд өн­гөрөөсөн. 2010 онд биднийг чуулган дээр УИХ-ын гишүүд шүлхийг алдчихлаа, хариуцлага алдлаа гээд барьж идэх шахдаг байсан. Түүний нэг нь одоогийн Улсын онцгой комиссын дарга Д.Тэрбишдагва сайд өөрөө байсан. Одоо ха­рин Засгийн газар Улсын онцгой комисст хариуц­лага ярих цаг болсон.

-Одоо юм болгоныг улстөржүүлдэг бол­жээ. Та шүлхийтэй тэмцэх ажлын хэсгийг ахалж байхад улстөр­жих хандлага байсан уу?

-Хариуцлага алдсан бол улстөржих байсан байх л даа. Сүхбаатар аймгийн Засаг дарга Ж.Батсуурь бол Ардчилсан намын гишүүн хүн. Энэ хүнтэй би 70 хоног ам муруйгаагүй, улстөр­жөөгүй үүргээ гүйцэтгэж ирсэн. Ж.Батсуурь дарга дайчин, ажилсаг, шүл­хийтэй тэмцэх талаар тодорхой туршлагатай болсон нэгэн. Харин одоо түүнийг Улсын онцгой комисс ажиллах нөхцөл, мөнгө төгрөгөөр яаж хангаж байгаа юм бол доо. Одоо  эрх барьж байгаа улс төрийн хүчин маань шүлхийтэй тэмцэх ажилд хайнга хандаж байна. Ерөнхий сайд, Шадар сайд, мэргэжлийн яамны сайд нь энэ өвч­нийг тоосон шинжгүй, нэг нь ерөнхий боловсролын сургуульд физикийн хичээл заасан шигээ, нөгөө нь намдаа зуу зуу­гаар нь гишүүн элсүүлэх гээд шоудаж, салбарын сайд нь Баянхонгорт зөвлөгөөн хийсэн шигээ тайван явж байна. Саяхан очихдоо ч ганцаараа очиж байна лээ. Мэр­гэжлийн багтай очих ёстой шүү дээ. Шүлхий өвчний ард олон малчин түмний аж амьдрал, эрх ашиг хөндөгдөж, сэтгэл санааны хүнд дарамт болж байна. Ийм байд­лаар ажиллавал шүлхий өвчин Улаанбаатарт орж ирэхийг үгүйсгэхгүй. Тий­мээс улс төр, янз бүрийн шоугаа болиод энэ аюул­тай өвчнийг яаралтай зогсооход гол анхаарлаа хандуулж, эрч хүчтэй, хурдтай ажиллах шаард­лагатай байна. Д.Тэр­биш­дагва сайдад Мон­голын мал­чин түмний эрх ашиг, ард түмний амьд­ралын эх үндэс болсон мал сүрэг  улс төрөөс илүү үнэтэй баймаар  юм. 

Ч.БҮЖИН