3-р сарын 30-нд хүртэл АНУ ираны нефтийн гол худалдан авагчдыг бусад эх үүсвэр рүү шилжих боломжуудыг судлан үзнэ. Хэрэв тийм бололцрр гарах юм бол Итали, Хятад болон Өмнөд Солонгос улсуудад 6-р сарын 28 ны өдөр хүртэл шинэ нийлүүлэгчдээ олох хугацаа олгох юм. Эс тэгвээс, Ираны “нефтийн үйлчлүүлэгчид” рүү америкийн хоригт нэрвэгдэнэ. Чухамдаа бол энд дэлхийн нефтийн зах зээлийн хувь заяаны тухай яригдаж байгаа юм.
Дэлхийн нефтийн зах хүлээлтэнд ороод байна. Ираны нефтьтэй холбоотой үйл явдал хэрхэн яаж өрнөх бол? Үүнээс цаашдын зах зээл болон үнэ шалтгаална. Гэтэл өнөөдөр гэхэд л ЕХ –ноос Тегераны нефтэнд хориг авахаас /7-р сарын 1-ээс / хамаагүй өмнө ираны нэг баррель нефть 10 доллароор өссөн нь Ираныг тойрсон асуудалтай яах аргагуй холбоотой гэж шинжээчид үзэж байна. АНУ болон Европын тэргүүлэгч орнууд хоригийг газар зүйн хувьд тэлж, тогтоолыг чангатгахын төлөө бололцоотой бүхнээ хийж байна.
Иран бол дэлхийн захын томоохон нийлүүлэгчийн юм. Тэгээд энэ улсын нефтийн нийлүүлэлтээс зүгээр нэг аваад татгалзах нь маш хэцүү юм. Одоо америкчууд ямар бодолтой байна? АНУ нь дэлхий дахинаараа ираны нефтеес татгалзахыг шаардаж байна. Энэ тохиолдолд Иран нь хатуу байдалд ороод байгаа юм, тухайлбал, тэдний нефтийг хэнч худалдаж авахгуй.Үйл явдлын цаашдын өрнөлийн схем: Иран өөрийн нефтэнд дарагдана, харин тус улсын төсөв болон эдийн засаг унана. Гэтэл дэлхийн зах зээл ираны нефтьгүй яах юм болж байна? Саудын Араб нийлүүлэлтээ нэмэгдүүлж, үүгээрээ дэлхийн зах зээл дээр нефтийн үнэ эрс нэмэгдэхээс аварч магадгүй гэж ярьцгааж байна.
Саудын арабын нефтьгүй дэлхийн зах зээл яавч боломгүй юм. Яагаад гэвэл, Исламын Бүгд Найрамдах Иран Улсын нефтийн хориг арга хэмжээ нь одоо Европыг төдийгүй Азийг ч хөндөж байна. Нефтийн хөрөнгийн захууд нь Бээжин, Токио, Нью-Дели болон Сеулээс ираны нефтийг нийлүүлэх асуудлаар тэдний шийдвэрийг нүд салгалгүй ширтэцгээж байна. Хятад, Япон, Энэтхэг болон Өмнөд Солонгос нь Ираны “хар алтны ” үндсэн худалдан авагчид юм.
Тэд нийлээд Ираны нефтэн бүтээгдэхүүний 60 % худалдан авдаг ажээ. Сүүлийн үед АНУ хориг арга хэмжээнд нэгдэн оруулах зорилгоор эдгээр орнуудад өндөржүүлсэн дарамт шахалтыг үзүүлэх болсон юм. Энэ нь хир бодит байж таарах бол? Эдгээр дөрвөн орнуудын зөвхөн Энэтхэг л, хэрэв НҮБ хориг арга хэмжээ авах бол хүлээн авах хийгээд тэр хүртэл Иранас нефть худалдан авах ажээ.
Бас нэг орон бол Япон юм. 2012 онд Токио нь Ираны нефтээ 20 % бууруулахаар зарласан. Хятад улс 2-р сард өмнөх жилийн мөн үеийнхтэй харьцуулбал Ираны нефтээ 40 % бууруулсан юм. Өмнөд Солонгос ираны нефть нийлүүлэлтээ 2010 оны түвшинд хүртэл бууруулах боломжтой гэдгээ зарласан. Гэтэл эдгээр орнууд нь Иранаас одоо болтол бусад орнуудаас илүү их нефть худалдаж авсаар байна.
Энэ нь Вашингтоны дургүйцэлийг хүргэж байна. Өмнө нь АНУ ираны нефтийг худалдан авагчдын эсрэг нэг талын арга хэмжээ авах тухайгаа мэдэгдсэн юм. Өнөөдөр америкийн эрх баригчид энэ асуудалд сонголттой хандахыг шийдсэн бололтой. Нефтээ Иранаас үргэлжлүүлэн худалдан авч байгаа болон аажмаар хэмжээгээ бууруулахаар төлөвлөж байгаа орнуудад тогтоол хамаахагүй.
Дэлхийн нефтийн зах зээлд “ираны” хөгжлийн шинэ шат эхэлж байна. Шинжээчдийн таамаглаж буйгаар, шинэ нөхцөлд ираны нефтийн хомсдолыг их хэмжээний олборлолтоороо нөхөхөд бэлэн байгаа Саудын араб, АНЭУ болон Кувейтын нефтээр бодитоор нөхөх юм. Ингэхдээ, саудууд - 25 % байх нь. Шинжээчдийн ярьж буйгаар, Ливи болон Иракд олборлолт нэмэгдэж магадгүй юм.
Гэхдээ ямарч тохиолдолд дэлхийн нефтийн зах зээлийн дүр зураг өөрчлөгдөнө. Түүнчлэн, логистикийн бүтэц, чиглэлүүд болон тээвэрлэлтийн арга зам ч мөн өөрчлөгдөнө. Эдгээр тулгамдсан асуудлууд нь хориг арга хэмжээний гол объект болох Иранд төдийгүй бусад дэлхийн нефтийн зах зээлд оролцогч бүх орнуудад болон зарим нэг орноос бусдад нь нөлөөлнө.
Дэлхийн нефтийн зах хүлээлтэнд ороод байна. Ираны нефтьтэй холбоотой үйл явдал хэрхэн яаж өрнөх бол? Үүнээс цаашдын зах зээл болон үнэ шалтгаална. Гэтэл өнөөдөр гэхэд л ЕХ –ноос Тегераны нефтэнд хориг авахаас /7-р сарын 1-ээс / хамаагүй өмнө ираны нэг баррель нефть 10 доллароор өссөн нь Ираныг тойрсон асуудалтай яах аргагуй холбоотой гэж шинжээчид үзэж байна. АНУ болон Европын тэргүүлэгч орнууд хоригийг газар зүйн хувьд тэлж, тогтоолыг чангатгахын төлөө бололцоотой бүхнээ хийж байна.
Иран бол дэлхийн захын томоохон нийлүүлэгчийн юм. Тэгээд энэ улсын нефтийн нийлүүлэлтээс зүгээр нэг аваад татгалзах нь маш хэцүү юм. Одоо америкчууд ямар бодолтой байна? АНУ нь дэлхий дахинаараа ираны нефтеес татгалзахыг шаардаж байна. Энэ тохиолдолд Иран нь хатуу байдалд ороод байгаа юм, тухайлбал, тэдний нефтийг хэнч худалдаж авахгуй.Үйл явдлын цаашдын өрнөлийн схем: Иран өөрийн нефтэнд дарагдана, харин тус улсын төсөв болон эдийн засаг унана. Гэтэл дэлхийн зах зээл ираны нефтьгүй яах юм болж байна? Саудын Араб нийлүүлэлтээ нэмэгдүүлж, үүгээрээ дэлхийн зах зээл дээр нефтийн үнэ эрс нэмэгдэхээс аварч магадгүй гэж ярьцгааж байна.
Саудын арабын нефтьгүй дэлхийн зах зээл яавч боломгүй юм. Яагаад гэвэл, Исламын Бүгд Найрамдах Иран Улсын нефтийн хориг арга хэмжээ нь одоо Европыг төдийгүй Азийг ч хөндөж байна. Нефтийн хөрөнгийн захууд нь Бээжин, Токио, Нью-Дели болон Сеулээс ираны нефтийг нийлүүлэх асуудлаар тэдний шийдвэрийг нүд салгалгүй ширтэцгээж байна. Хятад, Япон, Энэтхэг болон Өмнөд Солонгос нь Ираны “хар алтны ” үндсэн худалдан авагчид юм.
Тэд нийлээд Ираны нефтэн бүтээгдэхүүний 60 % худалдан авдаг ажээ. Сүүлийн үед АНУ хориг арга хэмжээнд нэгдэн оруулах зорилгоор эдгээр орнуудад өндөржүүлсэн дарамт шахалтыг үзүүлэх болсон юм. Энэ нь хир бодит байж таарах бол? Эдгээр дөрвөн орнуудын зөвхөн Энэтхэг л, хэрэв НҮБ хориг арга хэмжээ авах бол хүлээн авах хийгээд тэр хүртэл Иранас нефть худалдан авах ажээ.
Бас нэг орон бол Япон юм. 2012 онд Токио нь Ираны нефтээ 20 % бууруулахаар зарласан. Хятад улс 2-р сард өмнөх жилийн мөн үеийнхтэй харьцуулбал Ираны нефтээ 40 % бууруулсан юм. Өмнөд Солонгос ираны нефть нийлүүлэлтээ 2010 оны түвшинд хүртэл бууруулах боломжтой гэдгээ зарласан. Гэтэл эдгээр орнууд нь Иранаас одоо болтол бусад орнуудаас илүү их нефть худалдаж авсаар байна.
Энэ нь Вашингтоны дургүйцэлийг хүргэж байна. Өмнө нь АНУ ираны нефтийг худалдан авагчдын эсрэг нэг талын арга хэмжээ авах тухайгаа мэдэгдсэн юм. Өнөөдөр америкийн эрх баригчид энэ асуудалд сонголттой хандахыг шийдсэн бололтой. Нефтээ Иранаас үргэлжлүүлэн худалдан авч байгаа болон аажмаар хэмжээгээ бууруулахаар төлөвлөж байгаа орнуудад тогтоол хамаахагүй.
Дэлхийн нефтийн зах зээлд “ираны” хөгжлийн шинэ шат эхэлж байна. Шинжээчдийн таамаглаж буйгаар, шинэ нөхцөлд ираны нефтийн хомсдолыг их хэмжээний олборлолтоороо нөхөхөд бэлэн байгаа Саудын араб, АНЭУ болон Кувейтын нефтээр бодитоор нөхөх юм. Ингэхдээ, саудууд - 25 % байх нь. Шинжээчдийн ярьж буйгаар, Ливи болон Иракд олборлолт нэмэгдэж магадгүй юм.
Гэхдээ ямарч тохиолдолд дэлхийн нефтийн зах зээлийн дүр зураг өөрчлөгдөнө. Түүнчлэн, логистикийн бүтэц, чиглэлүүд болон тээвэрлэлтийн арга зам ч мөн өөрчлөгдөнө. Эдгээр тулгамдсан асуудлууд нь хориг арга хэмжээний гол объект болох Иранд төдийгүй бусад дэлхийн нефтийн зах зээлд оролцогч бүх орнуудад болон зарим нэг орноос бусдад нь нөлөөлнө.
