“Та минь ээ, цаана чинь Зайсанг нурааж байна. Газрыг нь ухаж төнхөн там болгож, хөшөө дурсгал нь ч газарт ороход ойрхон болжээ” гэсээр тус хороонд амьдардаг иргэд манай сонины редакцид хандсан юм. Зайсан толгой орчмын газар ашиглах эрхийг одоогоос таван жилийн өмнө “Софт трейд” компанид БОАЖЯ-наас олгож байжээ.

Гэтэл 2010 оны зургаа­дугаар сарын 11-нд, Тусгай хамгаалалттай газар нут­гийн тухай хуулийн 27 ду­гаар зүйлийн 27.1, Газрын тухай хуулийн  40.1.6, МХЕГ-ын 2009 оны 12 дугаар сарын 18-ны өдрийн 08/36/2461 тоотоор ирүүлсэн улсын байцаагчийн дүгнэлтийг тус тус үндэслэн, Газар ашиглах эрх цуцлах тухай БОАЖ-ын сайд асан Л.Гансүхийн А-187 тоот тушаалаар ААН-үүдийн газар ашиглах эрхийг цуцалсан байна.

Үүнээс ганцхан “Софт трейд” ХХК  том толгой гар­гаж, Зайсан толгой орч­мын газрыг хашиж хүнд машин механизм оруулж ногоон байгууламж болон саяхан тарьсан моднуудыг сүйтгэж, ээлжит барилгын ажлаа эхлүүлж байна. Уг нь бусад компани хөшөө дурсгалуудаа эвдэж сүйтгэхээ больё гээд төрийн шийдвэрийг дагаж мөрдөхөөр болсон билээ.

Хамгийн ноцтой нь Зай­сан толгойг өнгөрсөн жил Халх голын 70 жилийн ойг угтаж, 250 сая төгрөгөөр засч сайжруулан, гэрэлтүүлэг чи­мэглэл тавьж, мод та­рин, зүлэгжүүлсэн. Гэтэл мод­­нуудыг булгалж, гэрлэн чимэглэл, зам талбайг эвдэн сүйтгэж эхлээд байгаа талаар тэндхийн иргэд ч халаглан ярих болжээ. Баримтаас иш татахад Зайсан толгойн хөшөө болон ойр орчмыг нь хамгаалалтад авах тухай шийдвэрийг НИТХ-ын тэр­гүүлэгчдийн 2007 оны арав­дугаар сарын 24-ний өдрийн хуралдаанаар гаргаж байж.

Түүх соёлын дурсгалт зүйлсийг хамгаалалтад авах тухай гэсэн 197 тоот тогтоол нь өнөөдөр хүчинтэй хэвээрээ байгаа. Харин энэ хөшөөний хажууд “Софт трейд” ХХК  “Зайсан толгой” нэртэй соёл амралтын хүрээлэн ба­рихаар газар өмчлөн авсан нь хэний ч анхаарлыг тат­маар. Тус компанийнхан ярих­даа “Хөшөө дурсгалыг хамгаалалтад авсан болохоос газрыг нь аваагүй” шүү гэж томорч суудаг юм билээ.

МХЕГ-аас Богд хан уулын дархан цаазат газ­рын хяз­гаарлалтын бүсэд шал­галт хийхэд тус компани нь гурван жилийн турш газ­раа зориулалтын бусаар ашиг­лаж байжээ. Мөн Зайсан толгойн байгалийн унаган төрх, тогтоц төлөв байдалд нь аюул учруулсан хэмээн дүгнэлт гаргасан байдаг юм. Иймээс уг компанийн газар ашиглах эрхийг нь  2005, 2007 онуудад ч мөн адил цуцлах аж ахуйн нэгжийн тоонд оруулсан байв.

Угтаа бол БОАЖ-ын сайд асан Л.Гансүх МХЕГ-ын дүгнэлтэд үндэслэн тус компанийн газар эзэм­ших эрхийг цуцалсан бай­даг байна. Гэтэл “Софт трейд” компани сайдын шийд­­­вэрийг үндэслэлгүй хэ­­­мээн шүүхэд зарга мэ­дүүл­сэн ч Нийслэлийн За­хиргааны хэргийн шүүх 2010 оны есдүгээр сарын 15-нд гаргасан 394 дүгээр шийдвэрийн дагуу тус ком­панийн нэхэмжлэлийг бү­хэлд нь хэрэгсэхгүй бол­гож байжээ. Тун удалгүй тус компани Улсын Дээд шүүхэд гомдол гаргаж, бас л үндэслэлгүйгээр нэхэмж­лэлийг буцаасан гэж зарга мэдүүлжээ.

Дээд шүүхийн Захир­гаа­ны хэргийн танхимын давж заалдах шатны шүүх хур­лаас анхан шатны шүү­хийн шийдвэрийг буруу гар­гасан хэмээн үзэж бай­сан аж. Төрийн сайдыг бу­руу шийдвэр гаргасан гэж үзсэн мөртлөө өнөөг хүр­тэл тус компанид ямар ч ха­риуцлага хүлээлгээгүй нь бас хачирхалтай. Ингэж хууль бус үйлдэл гаргаж бай­хад нь шүүх засаглалын дээд газар толгойг нь илж байгааг юу гэж ойлгох вэ гэдэг асуулт гарч ирж байгаа юм. Монголын шүүх уг нь түүхийн дурсгалт га­зар хэмээн үзэж, тусгай хам­гаалалтад авсан газрыг хувийн ашиг хонжоо хай­сан компанийн талд үйл­чилмээргүй л баймаар. Зо­хих байгууллагын дүгнэл­тэд үндэслэн таслан зогсоох шийдвэр гаргасан сайдын дүг­нэлт юуны учир буруутсан нь одоо хүртэл бүрхэг ха­риулт болж үлдсэн.

Дээд шүүхийн Захиргаа­ны шатны шүүх өнгөрсөн оны нэгдүгээр сарын 24-ний өдрийн хуралдаанаар ““Дайч­­дын алдар” хөшөө болон бусад үл хөдлөх дурс­галт зүйл хөндөгдөх эсвэл эв­дэрч устгагдана гэж үзэхээр нөхцөл  байдал тог­тоог­­доо­гүй байна” гэсэн аж. Хөшөөнөөс хэдхэн мет­рийн зайтай том нүх ухаж барилга барихад ямар ч нөлөө үзүүлэхгүй гэ­сэн хө­гийн шийдвэрийг Дээд шүү­хийнхэн гаргасан байна. Гэтэл эцсийн шийд гаргадаг газар нь Улсын Дээд шүүх, үүнээс өөр явах газар үгүй тул сайд асан ялагдал хүлээж байсан аж.

Ямартай ч иргэдийн ярьж буйгаар сайд өөрийн­хөө хувийн эд зүйлсийг хам­гаалаагүй учраас энэ хэргийн араас удаан хөөцөлдөөгүй байх. Дээд шүүх “Софт трейд” ХХК-ийн талд шийдвэрийг гаргасан болохоор хэн надад юу хэлэх вэ гэсэн аягтай “хүчгүй” төрийг элэг барьж барилгаа барихаар газар шорооны ажлаа хэдийнэ эх­л­­үүлсэн байна. Мөн Богдхан уулын дархан цаазат газ­рын захиргаанаас тэдэнд шаард­­лага хүргүүлсээр бай­­­гаа ч тэдний үгийг огт сонсдоггүй.

Харин ч бүр шаардах хуу­дас авч ирсэн улсын бай­­­­цаагчийг доромжлоод бу­­цаасан тохиолдол бий. Шүүх засаглал нь өөрөө ийм шийдвэр гаргаж байхад мөнгө л олж байвал нүдээ ухаж өгөхөөс буцахгүй нөх­дөд төрийн төмөр нударга гээ­чийг үзүүлэх хэрэгтэй бус уу. Татвар төлөгчдийн мөнгөөр хийсэн ажлыг нэг муу шуналтай компанийн гарын аясаар салхинд хийс­гэмээргүй л юм.

Энэ жил ялалтын 75 жилийн ойн ажлын хүрээнд ОХУ-ын Элчин сайдын яам, “Аквартон ая” компанитай хамтран Зөвлөлтийн дайч­дын хөшөө орчим мод тарьж, тохижуулах ажлыг хийсэн гэсэн. Энэ хүмүүсийн өмнө нөгөө ардчилал ярьж явдаг Ерөнхийлөгч маань “Манай төр хүчгүй болохоор та бүхний хийсэн нөр их хө­дөлмөр байхгүй боллоо” гэж хэлэхээс сийхгүй л байх шүү. Ёстой ичиж амьд­раасай монголчууд аа. хэд­хэн төгрөгийн төлөө нүдээ ухаж өгөхөөс буцахгүй хэд­хэн хүний балгаар түүхт Зайсан толгой нурах аюулд ороод байгааг холбогдох алба­ныхан анхааралдаа авна уу.

Р.Саруултөгс

Эх сурвалж: "Өглөний сонин"