“Banana republic”буюу “бананан улс” гэж төрийн удирдлага нь авилгалд живэн гадны эрхшээлд орсон,үүний улмаас тухайн улс тогтвортой үйл ажиллага явуулах эзэнгүй болж ,засгийн бодлого нь алдагдаж, дур зоргороо аашлах нь нэмэгдэн,доройтон муудсан улс орныг хэлдэг. Төв америкийн Гондурас, Никарагуа, Панам улсуудад олон арван жилийн турш улс төр, эдийн засаг,нийт ард түмний аж амьдралыг гадил экспортлогч болох UFC(Chiquita) , SFC(Dole) корпорацууд шийддэг байсанаас энэ нэр томъёог анх хэрэглэсэн байдаг.Америкийн эдгээр компаниуд тус улсуудад засгийн газраас нь илүү хүчтэй нөлөөтэй болж, хөрөнгийн хэмжээгээрээ нийт хүн амынхнь хөрөнгийг нийлүүлснээс ч хавьгүй их болжээ. Эрх мэдэл нь тухайн орны гол асуудлуудад шийдвэр гаргах хүртэл хэмжээнд хүрсэн байв. Цаашилбал зөвхөн тус улсын бус, тухайн бүс нутгийн улс төрд хүч түрэн орж нөлөө үзүүлсэнээр тэд хэд хэдэн цэрэг дайны үйл ажиллагааны, ар талын далд эзэд нь байв. Тухайлбал энд 1954 онд америкийн цэргийнГватемал руу хийсэн довтолгоог дурьдаж болох юм. Мөн олон тооны төрийн эргэлтүүд хийгдэхэд тэд шууд оролцсон билээ.Өнөөдөр энэ орнууд бух салбар нь доройтолд орсон, бусдын далд удирдлаган доор одоо болтол байдаг “Зомби” улс хэвээр байгаа билээ.
Бананан улсын шинж тэмдэгүүд гэвэл нийт бүтээгдхүүн, баялагийн хуваарьлалт нь тэгш бус, хөгжөөгүй дэд бүтэц, хоцрогдсон боловсрол болон эрүүл мэндийн салбартай , гадны хөрөнгө оруулалтаас маш их хамааралтай болж, эдийн засгаа чадан ядан зээлэр торгоож байдаг. Өндөр инфляци, төсвийн алдагдал ноёрхож тухайн үндэстний мөнгөн тэмдэгт үнэгүйдсэн. Дээр нь сөнөсөн эдийн засаг, худалдагдсан эрх баригчид , гадны асар их өр, авилгал цэцэглэсэн,цалингийн дундаж хэмжээ бага, дотроо эв нэгдэлгүй, хүн амынх нь дийлэнх хэсэгядуугийн туйлд хүрсэн.
Энэ шинж тэмдгүүдийг нь уншихаар Танд өөрийн эрхгүй өнөөгийн Монгол улс нүдэнд харагдах болов уу. Өнөөдөр монголчууд бид латин америкийн эдгээр улс орнуудын араас орж, чигэрээ тэдний муу түүхийг давтах замдаа оржээ.Нэгэн тодхон жишээг дурьдвал, сүүлийн хоногуудад монголчууд “ авилгалийн эцгийн“ тавьсан ямарч хэрэггүй жүжгийг үзэн, идэвхтэй оролцож 2 тал болон буруу зөрүүг шүүж байсаар бидний ирэдүйд онцгой ач холбогдол бүхий асуудлыг анхааралгүй, ойлгоолгүй өнгөрсөн.Энэ бол Овоо толгойн нөөцийн эрх хятадийн Chalco компанид шилжих явдал юм. Экс-ийн асуудалд ард олны анхаарлыг зориудаарзалан хандуулав уу,эсвэл тохиолдол уу?Эсвэл бүх тохиолдлын ард эрх баригчдын хорт муу логик яваад байгаа юм биш биз дээ гэсэн бодол төрж байна… Ямарч байсан асуудал ноцтой хэмжээнд хүрсэнийг энэхүү лицэнзийн эзэн солигдсон явдал баталлаа.
Аргентин ,Болив зэрэг улсууд удаан хугацаанд тууштай тэмцэн байж, хувийн мэдэлд алдаад байсан эрчим хүчнийхээ салбарыг буцаан төрийн буюу ард түмний мэдэлд арайхийж оруулж байхад Монгол улс эрчим хүчнийхээ монополи эрхийг хувийн ч бус, бүр гадны улсын, төрийн компанид шилжихэд мэдээгүй юм шиг өнгөрөөж байгааг юу гэж нэрлэх вэ?! Бүр Chalco компани мэдэгдэлдээ “Бид Монгол улсад мэдэгдэх шаардлагагүй …“гэсэн нь бид нар монголчуудын эрх мэдэлтэнгүүдтэй ярилцан тохирсон гэсэн үг бизээ.
Хэрэв бид ирээдүйд манай улсын нүүрсний экспорт,олборлолт, тээвэрлэлт, борлуулалтын 20 хувийг хянаж буй хятадын энэхүү төрийн компанитай ямар нэгэн хэмжээнд зөрчилдөлд орон, асуудал тэдний хүслээр шийдэгдэхгүй тохиолдолд:
Урд хөрш дарамт үзүүлэн хамгийн наад зах нь хилээ хааж, эдийн засгийн эмбарго хийх, цаашлаад асуудал улам хурцдан, төрийн өмчөө хамгаалах нэрийн доор,мөн Монгол улсын бүх нутаг дэвсгэрээр тарсан 56 000 Хятадын харъяат болон өдөр тутам 300-500-аар өсөн нэмэгдэж буй Монгол дахь өөрийн иргэдийнхээ “эрх ашгийг хамгаална” гэсэн үндэслэлээр Хятад улс цэргээ оруулад ирээхийг үгүйсгэх аргагүй байдалтай боллоо.
Бидэндүүнийг өөрчлөн засах ганцхан арга байгаа нь 2012 ондСонгуулийн хувьсгал хийх юм. Нийт сонгогчид ,ялангуяа хөдөө орон нутагт амьдардаг нутаг нэгтнүүддээ хандаж хэлэхэд, өнөөдөр төрд шургалсан “дайсны цэргүүдийг”та бүхэн сонгоод байна.Иймд энэ алдаагаа давталгүй, энэ улсынхаа ирэдүй зөвхөн Танаас, надаас шалтгаалахыг гүн ухамсарлан, мөнгө, худал амлалтанд дахин хуурагдалгүй, юмны жинхэнэ учрыг ойлгохуйц мэдээлэлтэй байж,буруу ухуулгад авталгүй , тархиа угаалгалгүй, жинхэнэ зөв монгол хүмүүстшинэ төрд гарч ирэх боломжийг олгон, сонголтоо зөв хийхийг та нараасаа хичээнгүйлэн хүсэж байна.
Энэ үндэстнийг “Бананан улс” болгосон, төрд орсон монголын бирдүүдийг дахиж улсыг удирдах боломж олгохгүй байхыг Монгол хүсэл шардаж байна.
Даруй шинэ төр, Үндсэн хуулиа өөрчлөн, урдийн хийгдсэн бидний мэдэхбүх олон улсын“боолын гэрээ”-нүүдийг хүчингүй болгосны дүнд л Монгол Үндэстэн сэргэнэ, босно.
Ч.Өрлөг
Бананан улсын шинж тэмдэгүүд гэвэл нийт бүтээгдхүүн, баялагийн хуваарьлалт нь тэгш бус, хөгжөөгүй дэд бүтэц, хоцрогдсон боловсрол болон эрүүл мэндийн салбартай , гадны хөрөнгө оруулалтаас маш их хамааралтай болж, эдийн засгаа чадан ядан зээлэр торгоож байдаг. Өндөр инфляци, төсвийн алдагдал ноёрхож тухайн үндэстний мөнгөн тэмдэгт үнэгүйдсэн. Дээр нь сөнөсөн эдийн засаг, худалдагдсан эрх баригчид , гадны асар их өр, авилгал цэцэглэсэн,цалингийн дундаж хэмжээ бага, дотроо эв нэгдэлгүй, хүн амынх нь дийлэнх хэсэгядуугийн туйлд хүрсэн.
Энэ шинж тэмдгүүдийг нь уншихаар Танд өөрийн эрхгүй өнөөгийн Монгол улс нүдэнд харагдах болов уу. Өнөөдөр монголчууд бид латин америкийн эдгээр улс орнуудын араас орж, чигэрээ тэдний муу түүхийг давтах замдаа оржээ.Нэгэн тодхон жишээг дурьдвал, сүүлийн хоногуудад монголчууд “ авилгалийн эцгийн“ тавьсан ямарч хэрэггүй жүжгийг үзэн, идэвхтэй оролцож 2 тал болон буруу зөрүүг шүүж байсаар бидний ирэдүйд онцгой ач холбогдол бүхий асуудлыг анхааралгүй, ойлгоолгүй өнгөрсөн.Энэ бол Овоо толгойн нөөцийн эрх хятадийн Chalco компанид шилжих явдал юм. Экс-ийн асуудалд ард олны анхаарлыг зориудаарзалан хандуулав уу,эсвэл тохиолдол уу?Эсвэл бүх тохиолдлын ард эрх баригчдын хорт муу логик яваад байгаа юм биш биз дээ гэсэн бодол төрж байна… Ямарч байсан асуудал ноцтой хэмжээнд хүрсэнийг энэхүү лицэнзийн эзэн солигдсон явдал баталлаа.
Аргентин ,Болив зэрэг улсууд удаан хугацаанд тууштай тэмцэн байж, хувийн мэдэлд алдаад байсан эрчим хүчнийхээ салбарыг буцаан төрийн буюу ард түмний мэдэлд арайхийж оруулж байхад Монгол улс эрчим хүчнийхээ монополи эрхийг хувийн ч бус, бүр гадны улсын, төрийн компанид шилжихэд мэдээгүй юм шиг өнгөрөөж байгааг юу гэж нэрлэх вэ?! Бүр Chalco компани мэдэгдэлдээ “Бид Монгол улсад мэдэгдэх шаардлагагүй …“гэсэн нь бид нар монголчуудын эрх мэдэлтэнгүүдтэй ярилцан тохирсон гэсэн үг бизээ.
Хэрэв бид ирээдүйд манай улсын нүүрсний экспорт,олборлолт, тээвэрлэлт, борлуулалтын 20 хувийг хянаж буй хятадын энэхүү төрийн компанитай ямар нэгэн хэмжээнд зөрчилдөлд орон, асуудал тэдний хүслээр шийдэгдэхгүй тохиолдолд:
Урд хөрш дарамт үзүүлэн хамгийн наад зах нь хилээ хааж, эдийн засгийн эмбарго хийх, цаашлаад асуудал улам хурцдан, төрийн өмчөө хамгаалах нэрийн доор,мөн Монгол улсын бүх нутаг дэвсгэрээр тарсан 56 000 Хятадын харъяат болон өдөр тутам 300-500-аар өсөн нэмэгдэж буй Монгол дахь өөрийн иргэдийнхээ “эрх ашгийг хамгаална” гэсэн үндэслэлээр Хятад улс цэргээ оруулад ирээхийг үгүйсгэх аргагүй байдалтай боллоо.
Бидэндүүнийг өөрчлөн засах ганцхан арга байгаа нь 2012 ондСонгуулийн хувьсгал хийх юм. Нийт сонгогчид ,ялангуяа хөдөө орон нутагт амьдардаг нутаг нэгтнүүддээ хандаж хэлэхэд, өнөөдөр төрд шургалсан “дайсны цэргүүдийг”та бүхэн сонгоод байна.Иймд энэ алдаагаа давталгүй, энэ улсынхаа ирэдүй зөвхөн Танаас, надаас шалтгаалахыг гүн ухамсарлан, мөнгө, худал амлалтанд дахин хуурагдалгүй, юмны жинхэнэ учрыг ойлгохуйц мэдээлэлтэй байж,буруу ухуулгад авталгүй , тархиа угаалгалгүй, жинхэнэ зөв монгол хүмүүстшинэ төрд гарч ирэх боломжийг олгон, сонголтоо зөв хийхийг та нараасаа хичээнгүйлэн хүсэж байна.
Энэ үндэстнийг “Бананан улс” болгосон, төрд орсон монголын бирдүүдийг дахиж улсыг удирдах боломж олгохгүй байхыг Монгол хүсэл шардаж байна.
Даруй шинэ төр, Үндсэн хуулиа өөрчлөн, урдийн хийгдсэн бидний мэдэхбүх олон улсын“боолын гэрээ”-нүүдийг хүчингүй болгосны дүнд л Монгол Үндэстэн сэргэнэ, босно.
Ч.Өрлөг
