Богдын үеэс зарлигаар дархалсан өнөө бидний дархан цаазат, тусгай хам­гаа­лалттай бүс нутаг хэ­мээн нэрлэдэг Богд хан уу­лыг байшин хороолол бол­госон “Мантууш”-ийн мө­рөөр сурвалжиллаа. Ма­най­хан Зайсангийн амыг байшингаар дүүргэ­лээ, Богд уулыг “Байшин уул” болголоо гэж хэдэн жи­лийн өмнөөс улиг бол­тол шуугисан. Одоо модыг нь ил цагаан хугачин бай­шингийн тул­гуур хийж, дар­хан цаазат уулын тал та­лаас нүхлэн хайрга зөөж, түүгээрээ газрыг нь тэгш­лэн орон сууц, ху­вийн хаус, таун хороолол барь­сан бол за­римыг барьж байна. Хаан уул ч аяа алд, хүнээр бол бөөр­нөө­сөө төнхүүлсэн Богд уул өнөө­дөр амьсгаа ч авах тэн­хэлгүй ёолж, цус нь нуур болтлоо ту­наж, мод бу­тыг нь хугачих бүрт уйлж чар­лах байсан биз. Тун удах­гүй Зайсан тол­гой битгий хэл, Богд уу­лын тал нь байхгүй болж, тэр хавь янз бүрийн хэл­бэр хийцтэй том, жижиг бай­шингаар дүүрэх дүр зураг тодорхой болжээ. 

Г.Өнөрболор гэж хэн бэ гэдэг асуултад Солон­госын компанид орчуу­лагч хийж байгаад мөнгө­тэй солонгостой сууж, их хөрөнгийн эзэн болсон, хуучнаар “Жаргалан” кафе буюу сүүлд “Сөүл” гэж нэр, зүсээ өөрчилсөн рестораныг хувьдаа авснаар улстөр­чидтэй сүлбэлдэх болсон гэв. 

Биднийг Зайсангийн автобусны эцсийн буу­далд буухад “Хүүхдийн хорих” гэж нэрлэдэг 401 дүгээр ангийн хашааг той­руулан барьж буй орон сууцны барилгын эргэн тойронд ажлын хувцас өмссөн хятад, монгол хү­мүүс эргэлдэж, цемент, хайрга ачсан том оврын авто машинууд тоос ма­нарган давхилдаж, уулыг тэр чигээр нь булгалах гэж байгаа юм шиг өргөгч цамхагууд өрсөлдөх адил сэрийлцэж байх. Орон сууцны хороолол ХААИС-аас цааш хальж, аль хэ­дийнэ уулын модыг хярган газартай нь тэгшлээд эхэл­чихэж. Одоо барьж байгаа болон дутуу орхи­сон, дөнгөж сууриа тавьж байгаа, эсвэл ашиглалтад орох дөхсөн барилгуудын завсар зайгаар том, том хашаа хатгасан харагдана. Том хашааны буланд ёс юм шиг нэг айл буулгасан нь сахиул бололтой. Тэр­хүү айлаас аль компанийн эзэмшил, эсвэл хэн гэдэг эрхмийн өмч болох, газ­рын зөвшөөрөлтэй эсэх талаар асуухад ам нээхгүй. Зарим нь нохойгоо сул тавьчихаад хамраа ч цу­хуйлгахгүй. Нэгэнт бариг­даад айлууд нь орчихсон хотхонуудын үүдэнд хоёр хүн товхийтэл амьдар­чихаар бяцхан байшин­гуудтай. Дөхөөд очвол тэр нь нохойны үүр байх аж. Цаахна талд нь түрүү­чийнхээсээ арай том улаан тоосгон байшин барьсан нь харуул, жижүүр нарын ажлын байр гэнэ. Мөн л хэн ч гарч ирэхгүй, хаш­гираад нэмэргүй, нохойд ууруулбал өөрсдийн хохь болж таарах янзтай. Хятад ажилчидтай компаниуд бол гадуураа гүйдэг хаал­гатай өндөр хэрмэн хашаа босгож, хэнийг ч оруул­даггүй юм байна. Жижүүр нь монгол хүн байх ч бид­нийг “Яв, яв” хэмээн но­хой шиг хөөгөөд огтхон ч ойртуулсангүй. Төрийн тусгай хамгаалалттай Зай­сан буюу зөвхөн баячуу­дад зориулсан дархлагд­сан хотхонуудын нийтлэг дүр төрх ийм. 

Хэн ийм болгочихов. Энэ асуултад Байгаль орчны үе, үеийн сайд нар, Хотын захирагч нарыг буруутай хэмээн амтай болгон ярьж байна. Ком­паниуд тэднээс аялал, жуулчлалын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулна гэж газрын зөвшөөрөл авдаг. Түүнийгээ орон сууц болгон зарж мөнгө угаадаг нь нууц биш. “Ам­ташсан хэрээ 13 эргэнэ” гэгчээр дахиад л газар авдаг, нөгөөх нь ч өгдөг. Ингэж авч, өгөлцсөөр нэг л мэдэхэд Зайсангийн ам, Нүхт, Богд уул орчимд бүхэл бүтэн хороолол бо­соод байгаа учир нь эндээс эхтэй. Дархан цаазат га­зар, төрийн тусгай хамгаа­лалттай бүс нутагт жирийн иргэн тэр болгон газрын зөвшөөрөл авч чадахгүй. Тийм хэрэгцээ, шаардлага ч байхгүй. Энэ бол мөнгө, эрх мэдэл бүхий улстөр, бизнесийн бүлэглэлийн хийж чадах ажил. Анх­наасаа ойлгомжтой, ил явж ирсэн ч далд цэцэг­лэсэн авлигын сүлжээ. Өөрөөр хэлбэл, газрын зөвшөөрлөөс шууд л их мөнгө, авлига үнэртэж байгаа юм. 

үнд М.Энх­болд болоод Улаанбаата­рыг удирдаж ирсэн хотын дарга нар, Т.Бадамжунай тэргүүтэй хотын менеже­рүүд, улстөр, бизнесийн ашиг сонирхлоор нэгдсэн “Хотын фракц”-ыг хол­боотой гэлцдэг. Газрын алба болон бусад асуудал хотын мэдэлд багтдаг бол авлигын энэхүү сүлжээ цааш “Улаанбаатар цахил­гаан түгээх сүлжээ” ТӨК, “Улаанбаатар дулааны сүлжээ” ТӨК , Улсын мэр­гэжлийн хяналтын га­зар, Барилга, хот байгуу­лалтын яам руу салбар­ладаг гэж байгаа. Дээр нэр дурдсан эрхмүүд бол өөрс­дийн гар хөлийг саадгүй зорчуулах, нэг үгээр хэл­бэл дураар нь тонгочуулах бүхий л боломж, бололцоог нээхийн тулд эрх мэдлээ ашиглан “Ногоон гэрэл” асаагч нар юм. Тэгвэл, гардан гүйцэтгэгчид нь хэн бэ. Төрийн тусгай хамгаалалттай дархан цаа­зат Богд уул, Зайсан­гийн амыг орон сууцаар дүүргэсэн бүдүүн зүрхтэй, бүрэн эрхтэй компани олон бий.Тухайлбал, “Ууш­ги цохио”, Сөүл Вин”, “Роял Нью Кэстл”, “Карказ”, “Жигүүр Гранд”, “Бөх бат”, Сөүл групп, ‘’Бодь’’ групп, ‘’М-Си-Эс’’, ‘’Чоно’’, ‘’Фортуна’’ групп, Солон­госын хөрөнгө оруулалт­тай “G.SS.M” компани, “Мапекс”, “Эфмакс”, “Сипоко”, “Мфикс” ком­па­нийн барьсан болон одоо барьж буй гоё нэртэй хотхонууд байна. Мөн Бай­галь орчны сайдын 2003 оны тушаалаар “Дабу”, “Сарнайх”, “Ано­ма” зэрэг компанийн удирдлагад аялал жуулч­лалын цогцолбор бай­гуу­лах нэрээр / ерөнхий тө­лөвлөгөөндөө орон сууцны барилга барихыг тусгасан байсныг мэдсээр байж/ зөвшөөрөл олгосон нь дээрх гоё нэртэй барил­гууд дотор толгой цохидог хэмээн иргэд хэлж байна. 

Түүн дотор охин ком­паниудаар баг хийж, Зай­санг барилгаар дүүргэсэн ихээхэн эрх мэдэл бүхий хамгийн том компани нь “Мантууш”, эзэн нь Г.Өнөр­болор гэх эмэгтэй. “Сөүл” групп, “Уушги цохио”,”Сөүл Вин”, “Роял Нью Кэстл” бол түүний “охид”. “Ман­тууш”-ынхан өмнө нь “Грийн Вилла”, “Роял кастл”, “Сөүл Роял Каун­ти” зэрэг хотхныг Богд уулын ард барьж, өндөр үнээр зарсан. Тэнд Н.Бага­банди, УИХ-ын гишүүн Н.Энхболд , УИХ-ын ги­шүүн асан, Ерөнхий сайд асан Сү.Батболд, УИХ-ын дэд дарга асан Г.Батхүү, Ерөнхий сайд асан С.Баяр нарынх амьдардаг хэмээн хэвлэлүүд мэдээлж байв. “Сөүл” групп буюу “Ман­тууш” компанийн захи­рал Г.Өнөрболор гэх эмэг­тэйн тухай ч хэвлэлүүд олон удаа бичсэн. Зарим нь “Зайсангийн тэргүүн хатагтай”-гаар тодруулсан удаатай. Зайсангийн “сав­даг” гэж нэрлэх гээд хэл халтирсан нь тэр байх л даа. Г.Өнөрболор гэж хэн бэ гэдэг асуултад Солон­госын компанид орчуу­лагч хийж байгаад мөнгө­тэй солонгостой сууж, их хөрөнгийн эзэн болсон, хуучнаар “Жаргалан” кафе /Хүүхдийн парк до­тор байрладаг/ буюу сүүлд “Сөүл” гэж нэр, зүсээ өөрчилсөн рестораныг хувьдаа авснаар улстөр­чидтэй сүлбэлдэх болсон гэв. Монгол охидыг ши­рээний үйлчлэгчээр ажил­луулж, садар самуунд уруу татдаг нууц бизнесээр зарим улстөрчийг уургал­сан гэх мэдээллүүд хэвлэ­лийн шарласан хуудаснаа түүх болж үлджээ. Үүнээс нэг зүйл анхаарал татаж байгаа нь энэ бүхэн Г.Өнөр­болор гэх тэр эмэг­тэйн ов заль уу, түүнтэй суусан солонгос эр заль­жин нөхөр үү. Хэн тэднийг давраав гээд асуулт гарна. Дахиад л улстөрч, эрх мэдэлтнүүдийн урт жагсаалт үргэлжилнэ. 

Энэ бүхнийг түр ор­хиж, одоо Богд уулын ар хормой, Зайсангийн аманд “Мантууш”-ийн тарьсан балаг ямар хэм­жээнд хүрсэн хийгээд нийс­лэлийнхэнд хэрхэн аюулын харанга дэлдэж эхэлснийг баримтаар хүргэе. 

Юуны өмнө Зайсан­гийн ам, Богд уулыг бай­шингаар дүүргээд зогсох­гүй, одоо ч нүх сүв үл­дээлгүй барилгаар чигжиж буй “Мантууш” компани хариуцлагаас бултаж, өнөө маргаашгүй дам­пуур­лаа зарлах гэж байгаа юм байна /зарлачихсан байж ч магадгүй/. Тус компани 2007 оны дөрөв­дүгээр сарын 16-нд анх Сүхбаатар дүүргийн Тат­варын албанд НӨАТ тө­лөгчөөр бүртгүүлсэн бай­даг. Тэгвэл өнгөрсөн оны дөрөвдүгээр сарын 30-нд НӨАТ төлөгчөөс гарснаа албан ёсоор тэмдэглүүл­жээ. Хуулиараа бол нэг жилийн хугацаанд татвар төлөлгүй байж байгаад дампуурлаа зарлах бо­ломж­той. Угаасаа компа­ниудын мөрддөг зарчим энэ. Тэгэхээр одоо “Ман­тууш” компани гэрээ бай­гуулах эрхгүй, мөн ха­риуц­лага хүлээх чадваргүй гэсэн үг. Барилгын хуу­лиар тухайн обьектийг барьснаас хойш гурван жил өнгөрсөн бол чана­рын асуудлыг хариуцах­гүй гэсэн үг. Хэрэв одоо “Мантууш” компанийн нэрээр Зайсан, Богд уу­ланд ажил эхлүүлсэн, дууссан бол хариуцлагаас аль хэдийнэ бултчихсан байж болзошгүйг дуулгая.

Одоо харин нийслэ­лийнхэн, тэр дотроо Хан-Уул дүүргийн иргэд, ор­шин суугчдын тав тухад заналхийлж буй “Ман­тууш”-ийн өөр нэг маа­пааныг сөхье. Зайсан дахь Хорих 401 дүгээр ангийн ард барьж буй орон сууцны хорооллыг “Мантууш”-ын “охид” барьж байгаа. Тодруулбал, “Сөүл Вин”, “Роял нью кэстл” компани “Жигүүр Гранд”, “Карказ”-ийн­хан­тай дөрөө харшуулан орон сууц барьж байна. Хорих ангиас баруун тийш “Зайсан хороолол”-ын урд уулын мод руу шулгуу­лан барьж буй хорооллыг хамгаалагч нь “Сөүл вин”-ийх гэж хэлж байсан. Бид­нийг төөрөлдүүлэх гэж худал хэлээгүй бол хятад ажилчдаар тун нууц бай­далд бариулж буй хувийн хауснуудын гүйцэтгэгч нь “Мантууш” болж таарна. Мөн зарим хамтрагчийн нэр тодорхойгүй бөгөөд харуул, хамгаалал­тынх­наас эхлээд барилгын ажил­чид ам чанга байна. Хамгийн гол нь орон сууц­ны эдгээр хорооллыг ду­лааны шугам сүлжээнд холбох юм бол Зайсангийн амныхан, цаашилбал Хан-уул дүүргийнхэн таш­раараа халах тухай ойлголт байхгүй мөсөн хонгил болох бүрхэг ирээ­дүй хүлээж байна. Хам­гийн аймшигтай нь ингэж холбох дулааны сүлжээг “Мантууш” компани одоо­гоос хоёр жилийн өмнө өөрсдөө хулгайгаар хийж, тэр нь юу юугүй холбоход бэлэн болчихсон. Шинэ хорооллын барил­гын ажил дуусч, ашиглал­тад хэзээ мөдгүй орохыг хүлээж байна. 

“Мантууш” компани хариуцлагаас бултаж, өнөө маргаашгүй дампуурлаа зарлах гэж байгаа нь сүхбаатар дүүргийн татварын хэлтэст ийнхүү бүртгэгджээ. 

Уг нь хууль бус, зөв­шөө­рөлгүй газарт барьсан барилгуудыг улсын ко­мисс хүлээж авах учиргүй. “Улаанбаатар дулааны сүлжээ” ТӨК, “Улаан­баатар цахилгаан түгээх сүлжээ” ТӨК-ийн аль аль нь дулаан, цахилгааны урьдчилсан нөхцлийг ший­дэж өгөх ёсгүй. Яа­гаад гэвэл, хот төлөвлөлтөд ороогүй дур мэдэж барьсан байшингууд шүү дээ. Гэ­тэл өмнө нь барьсан хо­рооллуудыг нь болом­жоороо шийдээд өгчихсөн гэнэ. Тиймээс “Ман­тууш”-ийнхан болдог юм хэмээн даварч дахин шинэ хороолол сүндэрлүүлж буй. Тэдний ард болгож өгнө гэж амласан хүмүүс ч байгаа нь мэдээж. Энэ бүх мэдээллийн араас хэ­дэн өдөр эрэн сурвалжил­сан баримт, мэдээлэл, тодруулгыг дараагийн дугаарт хүргэх болно.

Үргэлжлэл бий…

Ч.ҮЛ-ОЛДОХ, Д.ЦЭРЭННАДМИД