Дугарын хадам эцэг улаан Дамдин шүрэн хамрынхаа хөлсийг бурзайлган, улаа бутарсан амьтан зүүн хоймортоо суух боллоо.
-Өчигдөр орой улаан Дүүлээ нэг шил юмтай ирсэн. Сүүлд нь Нордов панз хоёртой орж ирлүү, яалаа даа байз хэмээн түүнийг будилахад самган нь эгдүүцэн,
-Ногоорсон архичин, хар ус гударч байхаар ганц уут гурил ч болсон нэхдэг байгаа даа гэж намжирдаж байна.
“Дугарынх улаан ухнаа зарахаар тендер зарласан гэнэ ээ” гэх үг сумаар ханиад томуу мэт хурдан тархаж, юмны наана цааныг мэдэх хүмүүс “Дугар зүүн аймгаас чемодан тэвэрсэн залуу л ирсэн. Хадам нь тендерийг мэдэж таарна” гэж сэм хэлцсэнээс ийнхүү улаан Дамдин хаданд гараад буй нь энэ.
Улсын үзэсгэлэнгээс алтан медаль авч байсан сайхан амьтныг гартаа оруулъя гэж бодохгүй ямар монгол хүн байхав. Ноолуур дойлуур хоёр шиг ханштай юм үгүй болсон цагт сайн ухна үнэд орох нь түмэн зөв. Ухныг Дугарын дунд хүүгийнх нь өмчний мал гэдгийг мэдэх хоёр хүн сэм хөдөлж байна.
Мянгат малчин Галт гуай хүүд тетрис тоглоом авч ирэн өвөрт нь хийснээр санаа амарсан бол, гал Мядаг бэлэрхэж Галт гуайгаас нуун моторт дугуй авч өгөв. Товлосон хугацаа дөхөх тусам, хаана л орно ухнын тендерийн тухай л ярьцгаасан хүмүүс сууж байх боллоо. Дугарын хадам мөнхийн согтуу байх болж “Өнөөдрөөс эхлэн хар “Чингис”-ээс дооших юмыг амсахгүй” гэж агсарч жижиг архитай ирсэн хүмүүсийг хөөж туусан сурагтай.
Хүү нь моторт дугуйгаа унаж нисээд хэнд ч гүйцэгдэхгүй байгаа бол Дугар хүн танихаа байсан гэнэ… Тендерийн товлосон өдөр ирж, сумын соёлын ордонд пиг дүүрэн хүн цугларлаа. Алдар суутай ухнаа зарах тендерийн комиссоо даргалж буй Дугар нэлээд сандарч тэвдсэн байх нь харагдана. Комиссын бүрэн эрхт гишүүн улаан Дамдин сүүлийн хэд хоног туж “Чингис”-дүүлсэн Нордов найзаараа түшүүлэн танхимд морилж байна.
Харин бас нэг бүрэн эрхт гишүүнийг Мядаг өчигдөр оройноос хойш хайсаар сумын төвөөс зүүн тийш жаран километр, Бүрдний голоос олж аргадсаар арайхийн авч иржээ.
-За, тендерийг задлах ажиллагаа эхэлснийг та бүхэнд мэдэгдэе хэмээн сумын засаг даргын орлогч бөгөөд тендерийн зөвлөх муруй Пэрэнлэй олонд зарлаад ажилдаа орлоо.
Зэргэлдээ сумын компанийн захирал Довдон гэгч сая төгрөгийн үнэ өгч бусдыгаа бут ниргэсэн байх аж. Галт гуай тетрис авсан гурван мянган төгрөгөө бодохоос нүд харанхуйлсан бол, Нордов панзын эхнэр бэлэгт өгсөн үйтэн хуараа Дамдингаас буцааж авна гэж нөхөртэйгөө хэрүүл хийж байх нь дуулдана. Энэ мөчид сумын засаг дарга бослоо.
-Улаан ухна бол энэ сумын ард түмний оюуны бүтээл. Тэгэхээр ухныг сумын нутгаас гаргах гэж буй дурак явдлыг би эрс эсэргүүцэж байна гэж тэр хэллээ. Ийнхүү хөрш сумын компанийн захирлыг сумын дарга бут ниргэв.
-Адил таван зуун мянган төгрөгийн үнэ бичсэн Нордов, Мядаг, засаг даргын хадам Бадам гурвыг тендерийн комисс хэлэлцэж шалгаруулна хэмээн Пэрэнлэй зарлаж байна.
Улаан Дамдин хэсэгхэн зуур дугхийгээд сэргэн босож ирлээ.
-Нордов бол хэзээний сайн,.. малч удамтай хүн. Ухныг Нордовт өгвөл өсгөж, сумын шилмэл сүрэг түм хүрнэ гэж түүнийг хэлэхэд олон түмэн шуугиад явчлаа.
-Нордовын малч удмыг бид мэдэхгүй гэж нэг нь орилтол, нөгөө нь өлгөн авч,
-Панз удмы нь мэдэхийм байна. Наадах чинь маргааш л ухныг зарчихна гэхэд олон түмэн дэмжин ам амандаа чарлалдана.
Сумын засаг дарга дүйвээнийг далимдуулан комиссын дарга руу ууртай дохиж амжлаа. Дугар, дарга руугаа хулмалзсаар босоод,
-За, би сумын мал аж ахуйн түшмэлийн хувьд үгээ хэлье гэснээ, толгойгоо нэг маажаад, Бадам эгчид шилмэл омгийн цагаан ямаа бий. Улаан ухна, цагаан ямаа хоёрын дундаас… гээд цааш ангайтал хүү нь:
-Мядаг эгчид ухнаа өгнө гэж часхийтэл чарлаад хошуугаа цорвойлгоод суучихлаа. Танхимд бөөн дуу шуу болж, хүү аавынхаа ч, өвөөгийнхөө ч, алиных нь ч үгэнд орох шинжгүй тас гэдийж байгаа үзэгдэнэ.
Сумын дарга энэ удаа орлогч Пэрэнлэй рүү бүр илүү ууртай дохилоо. Орлогч цочин босож, үймсэн олныг аргадаж байж чимээгүй болгоод,
-Юу,.. Санал тэнцсэн учир хуулийн дагуу комиссын дарга эцсийн шийдвэр гаргана гэж хэлэхэд танхимд ялаа нисэхээс өөр чимээгүй боллоо.
Дугар авгай, дарга хоёр руугаа ээлжлэн хулмалзаж байснаа,
-Ба… Ба… Бадам гуайд тендерээ өгөх саналтай байна гэх нь тэр ээ. Энэ нүгэлт тендер гээч юм болсон орой сум даяар зодоон нүдээн, уйлаан майлаан болцгоолоо.
Мянгат малчин Галт гуай даралт харваад эмнэлэгт хүргэгдсэн эхнэр хүүхдүүд нь тойрон уйлалдаж, гал Мядаг нөхөртэйгөө ана мана үзэлцэн шил толиороо шидэлцэж, Нордов панз согтоод улаан Дамдингийн тархийг хагална хэмээн “Чингис”-ийн хоосон авдар тэврэн орилж, Дугар хадамдаа нүдээ таглартал цохиулаад зогссонгүй авгайдаа нүүрээ уруулан чемоданаа тэврэн гудамжинд гарсан байлаа. Харин тендерийн маргааш тэнгэр тогтуун сайхан орой болов. Гал Мядаг нөхөртэйгөө гар нийлэн лангуу сав, бараа таваараа эмхэлж, бөөн шалбархай хөх няц болсон хоёр нүүрээ харан мишээнэ.
Дугарын авгай нөхөртөө хар шөл буцалгах зуураа нүдэн дээрх хүйтэн жингий нь сольж байна. Галт гуайг лам багш үзээд удахгүй босоод ирнэ хэмээн айлдсан бол сумын засаг даргын хадмын ухна угаах найран дээр панз Нордов улаан Дамдин хоёул магнайдаа улаа бутруулчихсан, хар “Чингис”-ийг мэлтэлзүүлэн хундага тулгаж байлаа.
А.Амарсайхан
-Өчигдөр орой улаан Дүүлээ нэг шил юмтай ирсэн. Сүүлд нь Нордов панз хоёртой орж ирлүү, яалаа даа байз хэмээн түүнийг будилахад самган нь эгдүүцэн,
-Ногоорсон архичин, хар ус гударч байхаар ганц уут гурил ч болсон нэхдэг байгаа даа гэж намжирдаж байна.
“Дугарынх улаан ухнаа зарахаар тендер зарласан гэнэ ээ” гэх үг сумаар ханиад томуу мэт хурдан тархаж, юмны наана цааныг мэдэх хүмүүс “Дугар зүүн аймгаас чемодан тэвэрсэн залуу л ирсэн. Хадам нь тендерийг мэдэж таарна” гэж сэм хэлцсэнээс ийнхүү улаан Дамдин хаданд гараад буй нь энэ.
Улсын үзэсгэлэнгээс алтан медаль авч байсан сайхан амьтныг гартаа оруулъя гэж бодохгүй ямар монгол хүн байхав. Ноолуур дойлуур хоёр шиг ханштай юм үгүй болсон цагт сайн ухна үнэд орох нь түмэн зөв. Ухныг Дугарын дунд хүүгийнх нь өмчний мал гэдгийг мэдэх хоёр хүн сэм хөдөлж байна.
Мянгат малчин Галт гуай хүүд тетрис тоглоом авч ирэн өвөрт нь хийснээр санаа амарсан бол, гал Мядаг бэлэрхэж Галт гуайгаас нуун моторт дугуй авч өгөв. Товлосон хугацаа дөхөх тусам, хаана л орно ухнын тендерийн тухай л ярьцгаасан хүмүүс сууж байх боллоо. Дугарын хадам мөнхийн согтуу байх болж “Өнөөдрөөс эхлэн хар “Чингис”-ээс дооших юмыг амсахгүй” гэж агсарч жижиг архитай ирсэн хүмүүсийг хөөж туусан сурагтай.
Хүү нь моторт дугуйгаа унаж нисээд хэнд ч гүйцэгдэхгүй байгаа бол Дугар хүн танихаа байсан гэнэ… Тендерийн товлосон өдөр ирж, сумын соёлын ордонд пиг дүүрэн хүн цугларлаа. Алдар суутай ухнаа зарах тендерийн комиссоо даргалж буй Дугар нэлээд сандарч тэвдсэн байх нь харагдана. Комиссын бүрэн эрхт гишүүн улаан Дамдин сүүлийн хэд хоног туж “Чингис”-дүүлсэн Нордов найзаараа түшүүлэн танхимд морилж байна.
Харин бас нэг бүрэн эрхт гишүүнийг Мядаг өчигдөр оройноос хойш хайсаар сумын төвөөс зүүн тийш жаран километр, Бүрдний голоос олж аргадсаар арайхийн авч иржээ.
-За, тендерийг задлах ажиллагаа эхэлснийг та бүхэнд мэдэгдэе хэмээн сумын засаг даргын орлогч бөгөөд тендерийн зөвлөх муруй Пэрэнлэй олонд зарлаад ажилдаа орлоо.
Зэргэлдээ сумын компанийн захирал Довдон гэгч сая төгрөгийн үнэ өгч бусдыгаа бут ниргэсэн байх аж. Галт гуай тетрис авсан гурван мянган төгрөгөө бодохоос нүд харанхуйлсан бол, Нордов панзын эхнэр бэлэгт өгсөн үйтэн хуараа Дамдингаас буцааж авна гэж нөхөртэйгөө хэрүүл хийж байх нь дуулдана. Энэ мөчид сумын засаг дарга бослоо.
-Улаан ухна бол энэ сумын ард түмний оюуны бүтээл. Тэгэхээр ухныг сумын нутгаас гаргах гэж буй дурак явдлыг би эрс эсэргүүцэж байна гэж тэр хэллээ. Ийнхүү хөрш сумын компанийн захирлыг сумын дарга бут ниргэв.
-Адил таван зуун мянган төгрөгийн үнэ бичсэн Нордов, Мядаг, засаг даргын хадам Бадам гурвыг тендерийн комисс хэлэлцэж шалгаруулна хэмээн Пэрэнлэй зарлаж байна.
Улаан Дамдин хэсэгхэн зуур дугхийгээд сэргэн босож ирлээ.
-Нордов бол хэзээний сайн,.. малч удамтай хүн. Ухныг Нордовт өгвөл өсгөж, сумын шилмэл сүрэг түм хүрнэ гэж түүнийг хэлэхэд олон түмэн шуугиад явчлаа.
-Нордовын малч удмыг бид мэдэхгүй гэж нэг нь орилтол, нөгөө нь өлгөн авч,
-Панз удмы нь мэдэхийм байна. Наадах чинь маргааш л ухныг зарчихна гэхэд олон түмэн дэмжин ам амандаа чарлалдана.
Сумын засаг дарга дүйвээнийг далимдуулан комиссын дарга руу ууртай дохиж амжлаа. Дугар, дарга руугаа хулмалзсаар босоод,
-За, би сумын мал аж ахуйн түшмэлийн хувьд үгээ хэлье гэснээ, толгойгоо нэг маажаад, Бадам эгчид шилмэл омгийн цагаан ямаа бий. Улаан ухна, цагаан ямаа хоёрын дундаас… гээд цааш ангайтал хүү нь:
-Мядаг эгчид ухнаа өгнө гэж часхийтэл чарлаад хошуугаа цорвойлгоод суучихлаа. Танхимд бөөн дуу шуу болж, хүү аавынхаа ч, өвөөгийнхөө ч, алиных нь ч үгэнд орох шинжгүй тас гэдийж байгаа үзэгдэнэ.
Сумын дарга энэ удаа орлогч Пэрэнлэй рүү бүр илүү ууртай дохилоо. Орлогч цочин босож, үймсэн олныг аргадаж байж чимээгүй болгоод,
-Юу,.. Санал тэнцсэн учир хуулийн дагуу комиссын дарга эцсийн шийдвэр гаргана гэж хэлэхэд танхимд ялаа нисэхээс өөр чимээгүй боллоо.
Дугар авгай, дарга хоёр руугаа ээлжлэн хулмалзаж байснаа,
-Ба… Ба… Бадам гуайд тендерээ өгөх саналтай байна гэх нь тэр ээ. Энэ нүгэлт тендер гээч юм болсон орой сум даяар зодоон нүдээн, уйлаан майлаан болцгоолоо.
Мянгат малчин Галт гуай даралт харваад эмнэлэгт хүргэгдсэн эхнэр хүүхдүүд нь тойрон уйлалдаж, гал Мядаг нөхөртэйгөө ана мана үзэлцэн шил толиороо шидэлцэж, Нордов панз согтоод улаан Дамдингийн тархийг хагална хэмээн “Чингис”-ийн хоосон авдар тэврэн орилж, Дугар хадамдаа нүдээ таглартал цохиулаад зогссонгүй авгайдаа нүүрээ уруулан чемоданаа тэврэн гудамжинд гарсан байлаа. Харин тендерийн маргааш тэнгэр тогтуун сайхан орой болов. Гал Мядаг нөхөртэйгөө гар нийлэн лангуу сав, бараа таваараа эмхэлж, бөөн шалбархай хөх няц болсон хоёр нүүрээ харан мишээнэ.
Дугарын авгай нөхөртөө хар шөл буцалгах зуураа нүдэн дээрх хүйтэн жингий нь сольж байна. Галт гуайг лам багш үзээд удахгүй босоод ирнэ хэмээн айлдсан бол сумын засаг даргын хадмын ухна угаах найран дээр панз Нордов улаан Дамдин хоёул магнайдаа улаа бутруулчихсан, хар “Чингис”-ийг мэлтэлзүүлэн хундага тулгаж байлаа.
А.Амарсайхан
