Нүүдэлч Монголчуудын өвөг хөгжмийн нэг нь лимбэ юм. Монголчууд лимбийг олон зууны турш өвлөн хөгжүүлэхдээ битүү амьсгаагаар хөгжимдөх өвөрмөц, давтагдашгүй арга барилыг буй болгосон гавъяатай.
Өдөр хоногоор мартагдаж байгаа эл ховор, хосгүй өвийг ЮНЕСКО-гийн Соёлын биет бус өвийг хамгаалах тухай Конвенцийн “Яаралтай хамгаалах шаардлагатай соёлын биет бус өвийн жагсаалт”-д өнгөрсөн онд Бүгд Найрамдах Индонези Улсын Бали хотноо болсон ЮНЕСКО-гийн Соёлын биет бус өвийг хамгаалах тухай Конвенцийн Засгийн газар хоорондын 6 дугаар хуралдаанаар бүртгэсэн билээ.
2012 оны 6 дугаар сарын 11-нд лимбэний битүү амьсгааны арга барилыг ЮНЕСКО-гийн жагсаалтад бүртгэн тунхагласан батламжийг ЮНЕСКО-гийн Монголын Үндэсний Комисс, Монгол Улсын Засгийн газарт албан ёсоор хүлээлгэн өгөх ёслол боллоо. Монгол Улсын Засгийн газрыг төлөөлж БСШУ-ы дэд сайд Б.Ундармаа уг батламжийг гардан авч эх хувийг Үндэсний Музейн харьяа Төрийн түүхийн музейд шилжүүлэн өглөө.
ЮНЕСКО-гийн Монголын Үндэсний Комиссийн Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Г.Жаргалсайхан батламжийг Засгийн газарт гардуулан өгөхдөө лимбэний битүү амьсгааны арга барилыг ЮНЕСКО-гийн жагсаалтад бүртгүүлснээр Монгол Улс дэлхий нийтийн өмнө маш өндөр хариуцлага үүрэг хүлээж байгааг цохон тэмдэглэсэн юм.
ЮНЕСКО-гийн Соёлын биет бус өвийг хамгаалах тухай Конвенцийн жагсаалтыг “Яаралтай хамгаалах шаардлагатай соёлын биет бус өвийн жагсаалт”, “Хүн төрөлхтний соёлын биет бус өвийн төлөөллийн жагсаалт” гэж хоёр ангилдаг аж.
“Яаралтай хамгаалах шаардлагатай соёлын биет бус өвийн жагсаалт”-д бүртгүүлсэн лимбэний битүү амьсгааны арга барилыг Монгол Улс хадгалж хамгаалах шаардлагатай бүхий л арга хэмжээг яаралтай авах үүрэгтэй гэнэ. Өдгөө энэ арга барилыг эзэмшсэн хорь хүрэхгүй лимбэчид байдаг байна.
Г.Жаргалсайхан мөн соёлын биет бус өвийн нэг онцлог бол аливаа ард түмэн, үндэстний өнгөрсөн, одоо, ирээдүйг холбосон байх учиртай дурдаад өв дээдсээс уламжлагдан ирсэн соёлын өвийг хойч ирээдүйдээ дамжуулахад өнөө үеийнхний хичээл зүтгэл маш чухал болохыг онцлов.
ЮНЕСКО-гийн жагсаалтад орсон соёлын биет бус өвийг орчин цаг үетэйгээ зохицон хөгжих чадвартай байх ёстой гэж шаарддаг тул уламжлал, орчин үе хоёрыг хослуулсан соёлын өвийг хөгжүүлэхэд мэргэжлийн болон энгийн иргэдийг өргөнөөр хамруулах нь их чухал ажээ. Өөрөөр хэлбэл ЮНЕСКО-гийн жагсаалтад орсон соёлын биет бус өвийг зөвхөн “тайзан дээр тоглодог байх” нь хангалтгүй гэнээ.
“Нүүдлийн ахуйд бий болсон лимбэний битүү амьсгааны арга барилыг амьдралын хэв маяг эрс өөрчлөгдөж буй өнөө үед зөвхөн урлагийн тайзан дээр биш мөн бодит ахуйд “өдөр тутмын хэрэглээ” байлгах нь ач холбогдолтой. Ингэснээр монгол зан заншил, уламжлалаа хадгалж, соёлын өвөрмөц онцлогоо хойч үедээ өвлүүлэн үлдээнэ” гэж Г.Жаргалсайхан мөн онцолсон юм.
Лимбэний битүү амьсгааны арга барил өвлөгдөж буй өнөөгийн байдал
Лимбэний битүү амьсгааны уламжлалыг мэргэжлийн сургалтын хөтөлбөр, агуулгад тусгах үндэс суурийг анхлан тавьсан хүн бол алдарч лимбэч Л.Цэрэндорж агсан юм. Битүү амьсгаагаар лимбэдэх уран чадварыг өмнөх үеэсээ өвлөн XX зуунд буухиалж, XXI зуунтай залгуулахад нэрт лимбэч Алдарт гавъяат хөгжимчин Л.Цэрэндорж, Л.Маам, МУГЖ М.Дорж нар түүхэн үүрэг гүйцэтгэсэн билээ. Ахмад үеийн лимбэчдийн халааг авсан дунд үеийн төлөөлөл нь МУГЖ М.Бадам, МУГЖ Галсантогтох, МУГЖ Ө.Батжаргал, лимбэч багш Д.Энхтайван нар юм. Лимбэний битүү амьсгааг төгөлдөр эзэмшсэн эдгээр лимбэчдийн шавь нар, шавийн шавь нар нь эдүгээ эл уламжлалыг залган авч явааг бахархан тэмдэглэж байна. Лимбэ хөгжмийн мэргэжлийн сургалт эдүгээ Улаанбаатар хот дахь Соёл урлагийн их сургууль, Хөгжим бүжгийн коллеж, Завхан аймаг дахь Хөгжим бүжгийн коллежид тус тус явагдаж байгаа.
Гэхдээ битүү амьсгаагаар лимбэдэх ардын уламжлалыг өвлөсөн ийм лимбэчид улсын хэмжээнд нэн цөөн байгаа нь энэ өвийн ирээдүйд сэтгэл түгших шалтгаан болж байгаа юм. 2007 онд лимбэний битүү амьсгааны уламжлалыг сэргээн хөгжүүлэх хойч үед өвлүүлэх зорилготой “Монголын Лимбэчдийн Холбоо”-г байгуулагдаж, энэ холбоонд манай үе үеийн лимбэчид, судлаачид, урлаг соёлын зүтгэлтнүүд нэгдэн орсон байна. Тус холбоо нь энэ ховор хосгүй өвийг хойч үед Aвлүүлэх, амьдарч хөгжих чадварыг хангах олон талт ажлыг төв орон нутгийн төр, захиргааны болон соёлын холбогдох байгууллагуудтай хамтран хэрэгжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ гэж мэргэжилтнүүд үзэж байна. Цаашид энэ өвийг хамгаалахын тулд:
- ардын хөгжмийн уламжлалт урын сан, хөгжимдөх арга барилаас суралцах, судлах ажлыг шинэ шатанд гаргах
- орчин цагийн мэргэжлийн зохиолчдын бүтээлд битүү амьсгааны ид шидийг илтгэн харуулах, лимбэчний ур ухаан, уран чадварыг сорих бүтээлүүдийг буй болгох
- тэрчлэн битүү амьсгаагаар хөгжимдөх ховор хосгүй арга барилыг эзэмшсэн лимбэчдийн нийгмийн үнэлгээг дээшлүүлэх шаардлагатай.
Өдөр хоногоор мартагдаж байгаа эл ховор, хосгүй өвийг ЮНЕСКО-гийн Соёлын биет бус өвийг хамгаалах тухай Конвенцийн “Яаралтай хамгаалах шаардлагатай соёлын биет бус өвийн жагсаалт”-д өнгөрсөн онд Бүгд Найрамдах Индонези Улсын Бали хотноо болсон ЮНЕСКО-гийн Соёлын биет бус өвийг хамгаалах тухай Конвенцийн Засгийн газар хоорондын 6 дугаар хуралдаанаар бүртгэсэн билээ.
2012 оны 6 дугаар сарын 11-нд лимбэний битүү амьсгааны арга барилыг ЮНЕСКО-гийн жагсаалтад бүртгэн тунхагласан батламжийг ЮНЕСКО-гийн Монголын Үндэсний Комисс, Монгол Улсын Засгийн газарт албан ёсоор хүлээлгэн өгөх ёслол боллоо. Монгол Улсын Засгийн газрыг төлөөлж БСШУ-ы дэд сайд Б.Ундармаа уг батламжийг гардан авч эх хувийг Үндэсний Музейн харьяа Төрийн түүхийн музейд шилжүүлэн өглөө.
ЮНЕСКО-гийн Монголын Үндэсний Комиссийн Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Г.Жаргалсайхан батламжийг Засгийн газарт гардуулан өгөхдөө лимбэний битүү амьсгааны арга барилыг ЮНЕСКО-гийн жагсаалтад бүртгүүлснээр Монгол Улс дэлхий нийтийн өмнө маш өндөр хариуцлага үүрэг хүлээж байгааг цохон тэмдэглэсэн юм.
ЮНЕСКО-гийн Соёлын биет бус өвийг хамгаалах тухай Конвенцийн жагсаалтыг “Яаралтай хамгаалах шаардлагатай соёлын биет бус өвийн жагсаалт”, “Хүн төрөлхтний соёлын биет бус өвийн төлөөллийн жагсаалт” гэж хоёр ангилдаг аж.
“Яаралтай хамгаалах шаардлагатай соёлын биет бус өвийн жагсаалт”-д бүртгүүлсэн лимбэний битүү амьсгааны арга барилыг Монгол Улс хадгалж хамгаалах шаардлагатай бүхий л арга хэмжээг яаралтай авах үүрэгтэй гэнэ. Өдгөө энэ арга барилыг эзэмшсэн хорь хүрэхгүй лимбэчид байдаг байна.
Г.Жаргалсайхан мөн соёлын биет бус өвийн нэг онцлог бол аливаа ард түмэн, үндэстний өнгөрсөн, одоо, ирээдүйг холбосон байх учиртай дурдаад өв дээдсээс уламжлагдан ирсэн соёлын өвийг хойч ирээдүйдээ дамжуулахад өнөө үеийнхний хичээл зүтгэл маш чухал болохыг онцлов.
ЮНЕСКО-гийн жагсаалтад орсон соёлын биет бус өвийг орчин цаг үетэйгээ зохицон хөгжих чадвартай байх ёстой гэж шаарддаг тул уламжлал, орчин үе хоёрыг хослуулсан соёлын өвийг хөгжүүлэхэд мэргэжлийн болон энгийн иргэдийг өргөнөөр хамруулах нь их чухал ажээ. Өөрөөр хэлбэл ЮНЕСКО-гийн жагсаалтад орсон соёлын биет бус өвийг зөвхөн “тайзан дээр тоглодог байх” нь хангалтгүй гэнээ.
“Нүүдлийн ахуйд бий болсон лимбэний битүү амьсгааны арга барилыг амьдралын хэв маяг эрс өөрчлөгдөж буй өнөө үед зөвхөн урлагийн тайзан дээр биш мөн бодит ахуйд “өдөр тутмын хэрэглээ” байлгах нь ач холбогдолтой. Ингэснээр монгол зан заншил, уламжлалаа хадгалж, соёлын өвөрмөц онцлогоо хойч үедээ өвлүүлэн үлдээнэ” гэж Г.Жаргалсайхан мөн онцолсон юм.
Лимбэний битүү амьсгааны арга барил өвлөгдөж буй өнөөгийн байдал
Лимбэний битүү амьсгааны уламжлалыг мэргэжлийн сургалтын хөтөлбөр, агуулгад тусгах үндэс суурийг анхлан тавьсан хүн бол алдарч лимбэч Л.Цэрэндорж агсан юм. Битүү амьсгаагаар лимбэдэх уран чадварыг өмнөх үеэсээ өвлөн XX зуунд буухиалж, XXI зуунтай залгуулахад нэрт лимбэч Алдарт гавъяат хөгжимчин Л.Цэрэндорж, Л.Маам, МУГЖ М.Дорж нар түүхэн үүрэг гүйцэтгэсэн билээ. Ахмад үеийн лимбэчдийн халааг авсан дунд үеийн төлөөлөл нь МУГЖ М.Бадам, МУГЖ Галсантогтох, МУГЖ Ө.Батжаргал, лимбэч багш Д.Энхтайван нар юм. Лимбэний битүү амьсгааг төгөлдөр эзэмшсэн эдгээр лимбэчдийн шавь нар, шавийн шавь нар нь эдүгээ эл уламжлалыг залган авч явааг бахархан тэмдэглэж байна. Лимбэ хөгжмийн мэргэжлийн сургалт эдүгээ Улаанбаатар хот дахь Соёл урлагийн их сургууль, Хөгжим бүжгийн коллеж, Завхан аймаг дахь Хөгжим бүжгийн коллежид тус тус явагдаж байгаа.
Гэхдээ битүү амьсгаагаар лимбэдэх ардын уламжлалыг өвлөсөн ийм лимбэчид улсын хэмжээнд нэн цөөн байгаа нь энэ өвийн ирээдүйд сэтгэл түгших шалтгаан болж байгаа юм. 2007 онд лимбэний битүү амьсгааны уламжлалыг сэргээн хөгжүүлэх хойч үед өвлүүлэх зорилготой “Монголын Лимбэчдийн Холбоо”-г байгуулагдаж, энэ холбоонд манай үе үеийн лимбэчид, судлаачид, урлаг соёлын зүтгэлтнүүд нэгдэн орсон байна. Тус холбоо нь энэ ховор хосгүй өвийг хойч үед Aвлүүлэх, амьдарч хөгжих чадварыг хангах олон талт ажлыг төв орон нутгийн төр, захиргааны болон соёлын холбогдох байгууллагуудтай хамтран хэрэгжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ гэж мэргэжилтнүүд үзэж байна. Цаашид энэ өвийг хамгаалахын тулд:
- ардын хөгжмийн уламжлалт урын сан, хөгжимдөх арга барилаас суралцах, судлах ажлыг шинэ шатанд гаргах
- орчин цагийн мэргэжлийн зохиолчдын бүтээлд битүү амьсгааны ид шидийг илтгэн харуулах, лимбэчний ур ухаан, уран чадварыг сорих бүтээлүүдийг буй болгох
- тэрчлэн битүү амьсгаагаар хөгжимдөх ховор хосгүй арга барилыг эзэмшсэн лимбэчдийн нийгмийн үнэлгээг дээшлүүлэх шаардлагатай.
