Социализм бүхний буруутан капитализм л Монголыг хөгжүүлнэ гэж ардчилсан залуучууд орилолдон Монголчуудыг 22 жилийн хар дарсан зүүдний эхлэлд аваачсан юм. Ардчилал худлаа байв уу? эндүүрэл байв уу гэдгийг одоо Монголчууд ойлгох болсон. Социализм хэрэгтэй байв уу үгүй юу гэдгийг бас ухаарахтайгаа болсон.
Ардчилагчид Социализм бол юу ч биш бид та нарт түүнээс ч илүү сайхан улс орныг босгож өгнө гэж амлацгаасан, түүнд нь бас Монголын ард түмэн итгэцгээсэн. Феодализмаас Социализм руу шилжихэд тодорхой зорилгууд байсан, бас тодорхой үр дүнгүүдийг бидэнд өгч чадсан. Харин капитализмаас бид яг юуг олов оо. Ардчилалд шилжээд бид хамгийн түрүүнд социализмын гэх тодотголтой бүхнийг утсгаж, нурааж хаясан. Энэ ардчиллын хамгийн эхний төлөвлөгөө байсан юм. Мэдээж маш амжилттайгаар хэрэгжсэн.
Социализмын үйлдвэрүүд, техник технологиуд маш өндөр түвшинд хөгжсөн байсан. Харин социализмд дургүй хэдэн нөхдүүд төмрийн хогонд ачуулаад мөнгөөр нь банк байгуулаад байшин бариулаад суучихсан. Уг нь аливаа улсад улс төрийн өөрчлөн байгуулалт, шинэчлэлт явуулахдаа улс төрийн идеологийн шинэчлэлт хийдэг юмсан. Харин манай Монголд өрнөсөн ардчилсан өөрчлөн байгуулалт эдийн засгийг, нийгмийг бүхэлд нь сүйтгээд дараа нь юу хийх ээ мэдэхгүй тийм нөхцөл байдалд орсон юм. Мэдээж мэдлэггүй, зорилгогүй, төлөвлөгөөгүй хийсэн болхоор тэр шүү дээ. Мэдлэгтэйгээр, төлөвлөгөөтэйгээр хийсэн бол үр дүн нь харагдах хугацаа аль хэдийнэ болсон.
Монгол улс экспортлогч улсаас 100% импортлогч улс болох хувь тавилан эндээс л эхтэй. Капитализмд очоод сайн сайхан амьдарна гэж бодож байсан Монголын ард түмэнд гахай цүнхээ үүрээд ганзагын наймаачин болох ганцхан л хувь заяа тохиосон юм. Үйлдвэрт ажиллаж, бүтээн байгуулж, улс орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө ажилладаг байсан хүмүүст харийн орон луу хүйтэн агаарт цохиулан ганзагын гэх хувь тавилангаар амьдрах мэдээж хэцүү л байсан. Ганзагын наймаагаар хөгжсөн улс орон дэлхийд байдаггүй гэдгийг ардчилагчид ойлгосонгүй юу, эсвэл ард түмнээ ганзагын наймаачин болгох хүсэл тэдэнд байв уу? Энэ үгийг ардчилагчдаас ард түмэн асуух цаг нь болсон шүү.
Ганзагын наймаа улс оронд баялгийг бүтээдэггүй, хүнийг хөгжүүлдэггүй харин худлаа ярьж, хулгай хийхэд л сургадаг. Мэдлэггүй, ёс суртахуунгүй хүмүүсийг төлөвшүүлдэг тийм л ажил. Гэхдээ ганзагын наймаачдыг шүүмжлэх гэсэнгүй, тэд өлсгөлөн, ядуурлаас Монголыг авч гарсан буянтай хүмүүс. Гагцхүү ард түмнээ ганзагын наймаачин болгосон төрийг л шүүмжлэх гэсэн юм. 1990-ээд оны хүнд хэцүү цаг үед Монголын төр биш, тэдгээр ганзагын гэх тодотголтой наймаачид л их үүрэг гүйцэтгэсэн юм шүү. Ахиад хэлэхэд социалист идеологийг устгах гээд социализмын бүтээн байгуулалтыг устгачихсан нь хамгийн том алдаа.
Ардчилалд улс орныг хөгжүүлэх төсөл байгаагүй. Аж үйлдвэржилтийг ингэж өрнүүлнэ, иргэдийг ингэж мэдлэгжүүлнэ, боловсролын салбарыг ингэж шинэчилнэ, эдийн засгийг ийм л байлгана, нийгмийг ингэж эрүүлжүүлнэ гэсэн ямар ч төлөвлөгөө төсөл байгаагүй учраас Монголын ардчилал авслагдсан юм. Авслагдсан ардчиллын уршгаар Монгол улс үгүйрэн хоосорч, дээрэм тонуулд бүхнээ алдаж орших, эс оршихийн зааг дээр 21-р зуунтай золголоо.
Юу ч хийгээгүй байж бүтээснээсээ илүүг бүтээнэ гэж байгаа МАН-ыг хараад ичих юм. Уг нь устгаснаасаа илүүг устгана гэвэл МАН-д илүү тохирно. Бас Монгол хүн 2020 гээд шуугиад байгаа АН-ыг хараад гутрах юм. 22 жил зүв зүгээр байсан улс орныг, ард түмнийг ядууруулж, өлсгөчихөөд ахиад 10 жил бидэнд найдчих гээд байгаа нь тэнэг хүнд ч ойлгомжтой хошгируулалт шүү дээ. Иймэрхүү нөхдүүд л Монголын төрийг самарч, Монголын ард түмнийг хоосолж сууна даа. Ийм хүмүүсээр удирдуулж байдаг бид ч бас яасан уужим дотортой ард түмэн бэ!?
Арай гэж бичиг үсэгтэй болоод, биеэ эрүүлжүүлээд, ухаанаа мэдлэгжүүлээд байж байсан иргэдийг буцаагаад мухар сүсэг, харанхуй байдал руу илгээснээрээ ардчилагчдын алдаа байсан. Аж үйлдвэржээд, соёлжоод, бүтээн байгуулаад, хөгжиж дэвшээд байж байсан улс орныг хоцрогдолд оруулсанаараа ардчилал алдаа гаргасан. Ардчиллын алдаа Монгол орныг ийм л болголоо:
Ардчиллын 22 жилд Монголчууд бүтээн байгуулалтаа устгаж, орох орон оочих аягагүй болж, ядуурал 70% болтлоо өсөн, ард түмэн ёстой л элгээрээ хэвтсэн анархизмийн 22 жил байлаа. Ардчилалын 22 жилд траншейнчин, янхан, гудамжны хүүхэд, өвгөнтийн хөндийнхөн, гооночид, эмзэг бүлгийнхэн гэх мэт бодохоос ч аймаар нэр томъёонууд гарсан.Ардчиллын гол үзүүлэлтүүд тогтмол буурч байгаагийн улмаас “Дэлхийн улс орнуудын Ардчиллын индекс” -т Монгол улс 2011 онд 69 дүгээрт бичигдлээ. Ардчиллын хамгийн гол үзүүлэлт болсон хэвлэлийн эрх чөлөө, үг хэлэх, үзэл бодлоо тунхаглах эрхийг хангаж байгаа үзүүлэлт мөн ухарч дэлхийн улсууд дунд 100 дугаарт бичигдэв. Авилгатай тэмцэх газрыг тусгайлан байгуулсаар байтал жил ирэх тусам авилгын үзүүлэлт хойшлоод л байна. 183 улсыг жагсаахад Монгол Улс 124-р байранд явна. Нийгэмд баян ядуугийн ялгаа туйлдаа хүрч, жини коэффициент 0,44 байна (энэ бол сүйрэл гэсэн үг). Хөдөлмөрийн насны 1 сая хүн ажилгүй байгаа ба бизнес эрхлэх эрх чөлөөгөөрөө Африкийн орнуудын ард явна.Ерөөсөө Монгол Африк болох зам руу эргэлт буцалтгүйгээр явж байна.
Түүхий эдийн засаг, түүхий улс төр, түүхий нийгмээ яаж боловсруулж, хөгжүүлэх вэ ?
2. Одоо тэгээд яах вэ? Хаанаас хөгжил эхлэх вэ? Монголд ямар боломж байна вэ?
Социализмийг үгүйсгэчихсэн, капитализмыг хэрэгжүүлж чадаагүй тэгээд одоо яах вэ? хөгжлийг хаанаас эхлүүлэх вэ?
Хэрвээ Монгол аж үйлдвэржсэн орон болчихсон байсан бол өнөөдөр ингээд бүхий л зүйлээ гаднаас зөөгөөд дампуу, түүхий эдийн засагтай байхгүй байсан юм. Одоо тэгээд аж үйлдвэржинэ гэвэл ахиад л сөнөөсөн бүхнээ, устгасан бүхнээ босгох ажил гарна шүү дээ. Социализмын үед байгуулагдаж ардчиллаар сүйтгэгдсэн тэр л зүйлсээ ахиад л босгох нөр их ажил өрнөнө гэсэн үг. Буцаад аж үйлдвэржих, буцаад бүтээн босгох, буцаад соёлжих тэр л ажлуудыг хийнэ. Устгах бас дахин устгах, амиа бодох бас дахин амиа бодох гэж буруу ойлгосон капитализмаа бид одоо засч бас зөвөөр ойлгох асуудал тулгараад байна. Тэгэхгүйгээр хөгжил, дэвшил энэ тэрийн талаар яриад ч хэрэггүй. Буруу ойлгосон капитализмаа яаж сэргээх вэ буруу замаар явсан капитализмаа яаж залруулах вэ?
Үүний тулд хамгийн эхлээд Монголын эдийн засгийн тогтолцоог үндсээр нь өөрчилөх хэрэгтэй. Хэтэрхий салан задгай, хяналт зохицуулалтгүй явсан либерал эдийн засгийн тогтолцооноос салах нь хамгийн тэргүүний зорилт байх учиртай.
Монголын эдийн засгийн шинэчлэлт иймэрхүү загвараар явах хэрэгтэй:
1. Либерал эдийн засгийн тогтолцооноос-хамтын зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд шилжих
2. Хамтын зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцооны суурийг бэхжүүлэх(аж үйлдвэржилт, бүтээн байгуулалт, зах зээлийг тэлэх)
3. Хамтын зах зээлийн эдийн засагт бүрэн шилжих (хөрөнгө оруулалтын сангууд, хөрөнгийн биржүүд, санхүүгийн төвүүдийг байгуулах)
Монгол улсын их хурлын дарга Д.Дэмбэрэл шатахуун, талх, махны үнийн өсөлтийг төр хянаж чадахгүй ээ, энэ бол чөлөөт өрсөлдөөний зарчим гэж хэлсэн. Энэ бол зүгээр л эмгэнэл. Яах гэж төр байдаг юм бэ? Яах гэж төрийн бодлого гэж байдаг юм бэ? Чөлөөт зах зээлийн хууль гэж хаанахын хэний бичсэн хууль вэ? Аль эсвэл Д.Дэмбэрэл гаргасан юм уу? Хаана ч ийм хууль байхгүй шүү дээ.
Төр ард түмнээ хамгаалах гэж сайн сайхан амьдруулах гэж байдаг шүү дээ. Гэтэл энэ үндсэн үүргээ хэрэгжүүлж чадахгүй ард түмнээ барын аманд зүгээр л өгчихсөн төрөөр бид яах бил ээ. Ер нь ийм төр засагтай байгаад ч хэрэг байна уу даа. Хэдэн бензин импортлогч, мах үйлдвэрлэгчдийг зохицуулж чадахгүй төөрөө нээрээ ч яах билээ. Хэрэв хамтын зах зээлийн эдийн засагт шилжихгүй бол үүн шиг л эмгэнэлтэй явдал үргэлж давтагдсаар л байх болно. АНУ, Британы, Герман гээд дэлхийн аль ч оронд төр л зах зээлийг зохицуулж байдаг юм. Хэрвээ төрийн зохицуулалт үгүй гэвэл тэнд зүгээр л хулгай дээрэм явагдана гэсэн үг. Хэдэн компаниуд хоорондоо үгсэн хуйвалдаад л үнээ нэмчихдэг ийм тэнэг эдийн засагтай улс Монголоос өөр байгаа уу үгүй юу мэдэхгүй юм. Тэгээд үүнийгээ чөлөөт өрсөлдөөн, зах зээл гээд л ард түмнийг хуурчихна. Ямар юмных нь чөлөөт өрсөлдөөн, зах зээл байх вэ дээ.
Мэдлэг дээр тулгуурлаагүй, нэмүү өртөг шингээгүй эдийн засгийг түүхий эдийн засаг гэдэг. Ямар ч зохицуулалт байхгүй, дуртай нь үнээ нэмж дураараа аашилдаг мөн цөөхөн хэдхэн компани улс орныг атгачихсан, тэгээд л ард түмнийг дээрэлхэнэ, доромжилно айлгана. Энэ бол Монголын эдийн засаг. Монголын эдийн засаг улс төрөөсөө дэндүү хамааралтай, улс төрд орохгүй л бол таны бизнес алхам ч явахгүй. Мөн улс төрчид нь улс орныхоо өнгөтэй өөдтэй бүхнийг хувьдаа луйвардаад авчихсан, жирийн иргэн хүн бурхандаа залбираад л байж байхаас өөр замгүй. Монголын эдийн засагт хяналт, дүрэм гэдэг зүйл огт байхгүй, хүн бүр өөр өөрсдийн замыг хөөгөөд завгүй. Ингээд л Монгол улс хаягдчихсан юм. Монголд хөгжил ярьж болохгүй, Монголд ирээдүйг бас ярьж болохгүй. Монголд албан тушаал бас мөнгө л ярьж болно. Өө бас уул уурхай ярьж болно. Монголыг хөгжүүлнэ гэж ярьвал тэнэгээрээ дуудуулна, Монголд шударга байвал шоронд орно. Монголд худлаа ярьвал төрд гарна, Монголд хулгай хийвэл баяжина. Энэ бол Монголын хамгийн энгийн логик.
АНУ ч юмуу Германд талх, сүү, мах, бензиний үнийг төрөөс хянаж зохицуулж байдаг. Учир нь эдгээр бараа бүтээгдэхүүнүүд үндэстний, ард түмний эрх ашигтай шууд холбоотой. Хэрвээ эдгээр барааны үнийг нэмнэ гэвэл төрөөс зөвшөөрөл авч байж л нэмнэ эс тэгвээс асар өндөр шийтгэл хүлээдэг. Харин манай олигархиуд ард түмнээ жинхэнэ дээрэмдэж байна даа. Монголын эдийн засаг нь зүгээр л солилцооны, түүхий эдийн эдийн засаг болоод дууссан.
Ардчиллын гэгдэх он жилүүдэд Монголд техник технологийн, мэдлэгийн хувьсгалууд өрнөсөнгүй. Монгол хүн мэдлэгжиж, боловсорч хөгжсөнгүй харин ч социализмын үеээсээ дордчихлоо. Тиймээс бид одоо дургүй үзэн яддаг социализмын бүтээн байгуулалтаа дахин давтахаас өөр замгүй болсон. Гэхдээ социализм мандтугай биш социализмаас хэрэгтэй зүйлсийг нь л авах ёстой.
Бид бүтээсэн бүхнээ сөнөөчихсөн учраас социализмгүй болсон, харин ардчилалд шилжээд юу ч байгуулж чадаагүй учраас бас капитализмгүй болсон. Ингээд социализм ч үгүй, капитализм ч үгүй болоод өнгөрвөө хөөрхий.
Description: C:\Users\Sanchir\Desktop\capitalism-bound.jpg
Тиймээс одоо социализмын сүйдсэн бүхнээ бүтээн босгож, капитализмыг зөвөөр ойлгож хамтын зах зээлийн эдийн засагт шилжих цаг ирээд байна. Оройтсон ч гэсэн эхлэх нь зөв.
Д.Санчир
1. Монголчууд яагаад капитализмыг байгуулж чадсангүй вэ?
Description: C:\Users\Sanchir\Desktop\michael-hacker-capitalism.jpg
Социализм бүхний буруутан капитализм л Монголыг хөгжүүлнэ гэж ардчилсан залуучууд орилолдон Монголчуудыг 22 жилийн хар дарсан зүүдний эхлэлд аваачсан юм. Ардчилал худлаа байв уу? эндүүрэл байв уу гэдгийг одоо Монголчууд ойлгох болсон. Социализм хэрэгтэй байв уу үгүй юу гэдгийг бас ухаарахтайгаа болсон.
Ардчилагчид Социализм бол юу ч биш бид та нарт түүнээс ч илүү сайхан улс орныг босгож өгнө гэж амлацгаасан, түүнд нь бас Монголын ард түмэн итгэцгээсэн. Феодализмаас Социализм руу шилжихэд тодорхой зорилгууд байсан, бас тодорхой үр дүнгүүдийг бидэнд өгч чадсан. Харин капитализмаас бид яг юуг олов оо. Ардчилалд шилжээд бид хамгийн түрүүнд социализмын гэх тодотголтой бүхнийг утсгаж, нурааж хаясан. Энэ ардчиллын хамгийн эхний төлөвлөгөө байсан юм. Мэдээж маш амжилттайгаар хэрэгжсэн.
Социализмын үйлдвэрүүд, техник технологиуд маш өндөр түвшинд хөгжсөн байсан. Харин социализмд дургүй хэдэн нөхдүүд төмрийн хогонд ачуулаад мөнгөөр нь банк байгуулаад байшин бариулаад суучихсан. Уг нь аливаа улсад улс төрийн өөрчлөн байгуулалт, шинэчлэлт явуулахдаа улс төрийн идеологийн шинэчлэлт хийдэг юмсан. Харин манай Монголд өрнөсөн ардчилсан өөрчлөн байгуулалт эдийн засгийг, нийгмийг бүхэлд нь сүйтгээд дараа нь юу хийх ээ мэдэхгүй тийм нөхцөл байдалд орсон юм. Мэдээж мэдлэггүй, зорилгогүй, төлөвлөгөөгүй хийсэн болхоор тэр шүү дээ. Мэдлэгтэйгээр, төлөвлөгөөтэйгээр хийсэн бол үр дүн нь харагдах хугацаа аль хэдийнэ болсон.
Монгол улс экспортлогч улсаас 100% импортлогч улс болох хувь тавилан эндээс л эхтэй. Капитализмд очоод сайн сайхан амьдарна гэж бодож байсан Монголын ард түмэнд гахай цүнхээ үүрээд ганзагын наймаачин болох ганцхан л хувь заяа тохиосон юм. Үйлдвэрт ажиллаж, бүтээн байгуулж, улс орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө ажилладаг байсан хүмүүст харийн орон луу хүйтэн агаарт цохиулан ганзагын гэх хувь тавилангаар амьдрах мэдээж хэцүү л байсан. Ганзагын наймаагаар хөгжсөн улс орон дэлхийд байдаггүй гэдгийг ардчилагчид ойлгосонгүй юу, эсвэл ард түмнээ ганзагын наймаачин болгох хүсэл тэдэнд байв уу? Энэ үгийг ардчилагчдаас ард түмэн асуух цаг нь болсон шүү.
Ганзагын наймаа улс оронд баялгийг бүтээдэггүй, хүнийг хөгжүүлдэггүй харин худлаа ярьж, хулгай хийхэд л сургадаг. Мэдлэггүй, ёс суртахуунгүй хүмүүсийг төлөвшүүлдэг тийм л ажил. Гэхдээ ганзагын наймаачдыг шүүмжлэх гэсэнгүй, тэд өлсгөлөн, ядуурлаас Монголыг авч гарсан буянтай хүмүүс. Гагцхүү ард түмнээ ганзагын наймаачин болгосон төрийг л шүүмжлэх гэсэн юм. 1990-ээд оны хүнд хэцүү цаг үед Монголын төр биш, тэдгээр ганзагын гэх тодотголтой наймаачид л их үүрэг гүйцэтгэсэн юм шүү. Ахиад хэлэхэд социалист идеологийг устгах гээд социализмын бүтээн байгуулалтыг устгачихсан нь хамгийн том алдаа.
Ардчилалд улс орныг хөгжүүлэх төсөл байгаагүй. Аж үйлдвэржилтийг ингэж өрнүүлнэ, иргэдийг ингэж мэдлэгжүүлнэ, боловсролын салбарыг ингэж шинэчилнэ, эдийн засгийг ийм л байлгана, нийгмийг ингэж эрүүлжүүлнэ гэсэн ямар ч төлөвлөгөө төсөл байгаагүй учраас Монголын ардчилал авслагдсан юм. Авслагдсан ардчиллын уршгаар Монгол улс үгүйрэн хоосорч, дээрэм тонуулд бүхнээ алдаж орших, эс оршихийн зааг дээр 21-р зуунтай золголоо.
Юу ч хийгээгүй байж бүтээснээсээ илүүг бүтээнэ гэж байгаа МАН-ыг хараад ичих юм. Уг нь устгаснаасаа илүүг устгана гэвэл МАН-д илүү тохирно. Бас Монгол хүн 2020 гээд шуугиад байгаа АН-ыг хараад гутрах юм. 22 жил зүв зүгээр байсан улс орныг, ард түмнийг ядууруулж, өлсгөчихөөд ахиад 10 жил бидэнд найдчих гээд байгаа нь тэнэг хүнд ч ойлгомжтой хошгируулалт шүү дээ. Иймэрхүү нөхдүүд л Монголын төрийг самарч, Монголын ард түмнийг хоосолж сууна даа. Ийм хүмүүсээр удирдуулж байдаг бид ч бас яасан уужим дотортой ард түмэн бэ!?
Арай гэж бичиг үсэгтэй болоод, биеэ эрүүлжүүлээд, ухаанаа мэдлэгжүүлээд байж байсан иргэдийг буцаагаад мухар сүсэг, харанхуй байдал руу илгээснээрээ ардчилагчдын алдаа байсан. Аж үйлдвэржээд, соёлжоод, бүтээн байгуулаад, хөгжиж дэвшээд байж байсан улс орныг хоцрогдолд оруулсанаараа ардчилал алдаа гаргасан. Ардчиллын алдаа Монгол орныг ийм л болголоо:
Ардчиллын 22 жилд Монголчууд бүтээн байгуулалтаа устгаж, орох орон оочих аягагүй болж, ядуурал 70% болтлоо өсөн, ард түмэн ёстой л элгээрээ хэвтсэн анархизмийн 22 жил байлаа. Ардчилалын 22 жилд траншейнчин, янхан, гудамжны хүүхэд, өвгөнтийн хөндийнхөн, гооночид, эмзэг бүлгийнхэн гэх мэт бодохоос ч аймаар нэр томъёонууд гарсан.Ардчиллын гол үзүүлэлтүүд тогтмол буурч байгаагийн улмаас “Дэлхийн улс орнуудын Ардчиллын индекс” -т Монгол улс 2011 онд 69 дүгээрт бичигдлээ. Ардчиллын хамгийн гол үзүүлэлт болсон хэвлэлийн эрх чөлөө, үг хэлэх, үзэл бодлоо тунхаглах эрхийг хангаж байгаа үзүүлэлт мөн ухарч дэлхийн улсууд дунд 100 дугаарт бичигдэв. Авилгатай тэмцэх газрыг тусгайлан байгуулсаар байтал жил ирэх тусам авилгын үзүүлэлт хойшлоод л байна. 183 улсыг жагсаахад Монгол Улс 124-р байранд явна. Нийгэмд баян ядуугийн ялгаа туйлдаа хүрч, жини коэффициент 0,44 байна (энэ бол сүйрэл гэсэн үг). Хөдөлмөрийн насны 1 сая хүн ажилгүй байгаа ба бизнес эрхлэх эрх чөлөөгөөрөө Африкийн орнуудын ард явна.Ерөөсөө Монгол Африк болох зам руу эргэлт буцалтгүйгээр явж байна.
Түүхий эдийн засаг, түүхий улс төр, түүхий нийгмээ яаж боловсруулж, хөгжүүлэх вэ ?
2. Одоо тэгээд яах вэ? Хаанаас хөгжил эхлэх вэ? Монголд ямар боломж байна вэ?
Социализмийг үгүйсгэчихсэн, капитализмыг хэрэгжүүлж чадаагүй тэгээд одоо яах вэ? хөгжлийг хаанаас эхлүүлэх вэ?
Хэрвээ Монгол аж үйлдвэржсэн орон болчихсон байсан бол өнөөдөр ингээд бүхий л зүйлээ гаднаас зөөгөөд дампуу, түүхий эдийн засагтай байхгүй байсан юм. Одоо тэгээд аж үйлдвэржинэ гэвэл ахиад л сөнөөсөн бүхнээ, устгасан бүхнээ босгох ажил гарна шүү дээ. Социализмын үед байгуулагдаж ардчиллаар сүйтгэгдсэн тэр л зүйлсээ ахиад л босгох нөр их ажил өрнөнө гэсэн үг. Буцаад аж үйлдвэржих, буцаад бүтээн босгох, буцаад соёлжих тэр л ажлуудыг хийнэ. Устгах бас дахин устгах, амиа бодох бас дахин амиа бодох гэж буруу ойлгосон капитализмаа бид одоо засч бас зөвөөр ойлгох асуудал тулгараад байна. Тэгэхгүйгээр хөгжил, дэвшил энэ тэрийн талаар яриад ч хэрэггүй. Буруу ойлгосон капитализмаа яаж сэргээх вэ буруу замаар явсан капитализмаа яаж залруулах вэ?
Үүний тулд хамгийн эхлээд Монголын эдийн засгийн тогтолцоог үндсээр нь өөрчилөх хэрэгтэй. Хэтэрхий салан задгай, хяналт зохицуулалтгүй явсан либерал эдийн засгийн тогтолцооноос салах нь хамгийн тэргүүний зорилт байх учиртай.
Монголын эдийн засгийн шинэчлэлт иймэрхүү загвараар явах хэрэгтэй:
1. Либерал эдийн засгийн тогтолцооноос-хамтын зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд шилжих
2. Хамтын зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцооны суурийг бэхжүүлэх(аж үйлдвэржилт, бүтээн байгуулалт, зах зээлийг тэлэх)
3. Хамтын зах зээлийн эдийн засагт бүрэн шилжих (хөрөнгө оруулалтын сангууд, хөрөнгийн биржүүд, санхүүгийн төвүүдийг байгуулах)
Монгол улсын их хурлын дарга Д.Дэмбэрэл шатахуун, талх, махны үнийн өсөлтийг төр хянаж чадахгүй ээ, энэ бол чөлөөт өрсөлдөөний зарчим гэж хэлсэн. Энэ бол зүгээр л эмгэнэл. Яах гэж төр байдаг юм бэ? Яах гэж төрийн бодлого гэж байдаг юм бэ? Чөлөөт зах зээлийн хууль гэж хаанахын хэний бичсэн хууль вэ? Аль эсвэл Д.Дэмбэрэл гаргасан юм уу? Хаана ч ийм хууль байхгүй шүү дээ.
Төр ард түмнээ хамгаалах гэж сайн сайхан амьдруулах гэж байдаг шүү дээ. Гэтэл энэ үндсэн үүргээ хэрэгжүүлж чадахгүй ард түмнээ барын аманд зүгээр л өгчихсөн төрөөр бид яах бил ээ. Ер нь ийм төр засагтай байгаад ч хэрэг байна уу даа. Хэдэн бензин импортлогч, мах үйлдвэрлэгчдийг зохицуулж чадахгүй төөрөө нээрээ ч яах билээ. Хэрэв хамтын зах зээлийн эдийн засагт шилжихгүй бол үүн шиг л эмгэнэлтэй явдал үргэлж давтагдсаар л байх болно. АНУ, Британы, Герман гээд дэлхийн аль ч оронд төр л зах зээлийг зохицуулж байдаг юм. Хэрвээ төрийн зохицуулалт үгүй гэвэл тэнд зүгээр л хулгай дээрэм явагдана гэсэн үг. Хэдэн компаниуд хоорондоо үгсэн хуйвалдаад л үнээ нэмчихдэг ийм тэнэг эдийн засагтай улс Монголоос өөр байгаа уу үгүй юу мэдэхгүй юм. Тэгээд үүнийгээ чөлөөт өрсөлдөөн, зах зээл гээд л ард түмнийг хуурчихна. Ямар юмных нь чөлөөт өрсөлдөөн, зах зээл байх вэ дээ.
Мэдлэг дээр тулгуурлаагүй, нэмүү өртөг шингээгүй эдийн засгийг түүхий эдийн засаг гэдэг. Ямар ч зохицуулалт байхгүй, дуртай нь үнээ нэмж дураараа аашилдаг мөн цөөхөн хэдхэн компани улс орныг атгачихсан, тэгээд л ард түмнийг дээрэлхэнэ, доромжилно айлгана. Энэ бол Монголын эдийн засаг. Монголын эдийн засаг улс төрөөсөө дэндүү хамааралтай, улс төрд орохгүй л бол таны бизнес алхам ч явахгүй. Мөн улс төрчид нь улс орныхоо өнгөтэй өөдтэй бүхнийг хувьдаа луйвардаад авчихсан, жирийн иргэн хүн бурхандаа залбираад л байж байхаас өөр замгүй. Монголын эдийн засагт хяналт, дүрэм гэдэг зүйл огт байхгүй, хүн бүр өөр өөрсдийн замыг хөөгөөд завгүй. Ингээд л Монгол улс хаягдчихсан юм. Монголд хөгжил ярьж болохгүй, Монголд ирээдүйг бас ярьж болохгүй. Монголд албан тушаал бас мөнгө л ярьж болно. Өө бас уул уурхай ярьж болно. Монголыг хөгжүүлнэ гэж ярьвал тэнэгээрээ дуудуулна, Монголд шударга байвал шоронд орно. Монголд худлаа ярьвал төрд гарна, Монголд хулгай хийвэл баяжина. Энэ бол Монголын хамгийн энгийн логик.
АНУ ч юмуу Германд талх, сүү, мах, бензиний үнийг төрөөс хянаж зохицуулж байдаг. Учир нь эдгээр бараа бүтээгдэхүүнүүд үндэстний, ард түмний эрх ашигтай шууд холбоотой. Хэрвээ эдгээр барааны үнийг нэмнэ гэвэл төрөөс зөвшөөрөл авч байж л нэмнэ эс тэгвээс асар өндөр шийтгэл хүлээдэг. Харин манай олигархиуд ард түмнээ жинхэнэ дээрэмдэж байна даа. Монголын эдийн засаг нь зүгээр л солилцооны, түүхий эдийн эдийн засаг болоод дууссан.
Ардчиллын гэгдэх он жилүүдэд Монголд техник технологийн, мэдлэгийн хувьсгалууд өрнөсөнгүй. Монгол хүн мэдлэгжиж, боловсорч хөгжсөнгүй харин ч социализмын үеээсээ дордчихлоо. Тиймээс бид одоо дургүй үзэн яддаг социализмын бүтээн байгуулалтаа дахин давтахаас өөр замгүй болсон. Гэхдээ социализм мандтугай биш социализмаас хэрэгтэй зүйлсийг нь л авах ёстой.
Бид бүтээсэн бүхнээ сөнөөчихсөн учраас социализмгүй болсон, харин ардчилалд шилжээд юу ч байгуулж чадаагүй учраас бас капитализмгүй болсон. Ингээд социализм ч үгүй, капитализм ч үгүй болоод өнгөрвөө хөөрхий.
Тиймээс одоо социализмын сүйдсэн бүхнээ бүтээн босгож, капитализмыг зөвөөр ойлгож хамтын зах зээлийн эдийн засагт шилжих цаг ирээд байна. Оройтсон ч гэсэн эхлэх нь зөв.
Д.Санчир
Ардчилагчид Социализм бол юу ч биш бид та нарт түүнээс ч илүү сайхан улс орныг босгож өгнө гэж амлацгаасан, түүнд нь бас Монголын ард түмэн итгэцгээсэн. Феодализмаас Социализм руу шилжихэд тодорхой зорилгууд байсан, бас тодорхой үр дүнгүүдийг бидэнд өгч чадсан. Харин капитализмаас бид яг юуг олов оо. Ардчилалд шилжээд бид хамгийн түрүүнд социализмын гэх тодотголтой бүхнийг утсгаж, нурааж хаясан. Энэ ардчиллын хамгийн эхний төлөвлөгөө байсан юм. Мэдээж маш амжилттайгаар хэрэгжсэн.
Социализмын үйлдвэрүүд, техник технологиуд маш өндөр түвшинд хөгжсөн байсан. Харин социализмд дургүй хэдэн нөхдүүд төмрийн хогонд ачуулаад мөнгөөр нь банк байгуулаад байшин бариулаад суучихсан. Уг нь аливаа улсад улс төрийн өөрчлөн байгуулалт, шинэчлэлт явуулахдаа улс төрийн идеологийн шинэчлэлт хийдэг юмсан. Харин манай Монголд өрнөсөн ардчилсан өөрчлөн байгуулалт эдийн засгийг, нийгмийг бүхэлд нь сүйтгээд дараа нь юу хийх ээ мэдэхгүй тийм нөхцөл байдалд орсон юм. Мэдээж мэдлэггүй, зорилгогүй, төлөвлөгөөгүй хийсэн болхоор тэр шүү дээ. Мэдлэгтэйгээр, төлөвлөгөөтэйгээр хийсэн бол үр дүн нь харагдах хугацаа аль хэдийнэ болсон.
Монгол улс экспортлогч улсаас 100% импортлогч улс болох хувь тавилан эндээс л эхтэй. Капитализмд очоод сайн сайхан амьдарна гэж бодож байсан Монголын ард түмэнд гахай цүнхээ үүрээд ганзагын наймаачин болох ганцхан л хувь заяа тохиосон юм. Үйлдвэрт ажиллаж, бүтээн байгуулж, улс орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө ажилладаг байсан хүмүүст харийн орон луу хүйтэн агаарт цохиулан ганзагын гэх хувь тавилангаар амьдрах мэдээж хэцүү л байсан. Ганзагын наймаагаар хөгжсөн улс орон дэлхийд байдаггүй гэдгийг ардчилагчид ойлгосонгүй юу, эсвэл ард түмнээ ганзагын наймаачин болгох хүсэл тэдэнд байв уу? Энэ үгийг ардчилагчдаас ард түмэн асуух цаг нь болсон шүү.
Ганзагын наймаа улс оронд баялгийг бүтээдэггүй, хүнийг хөгжүүлдэггүй харин худлаа ярьж, хулгай хийхэд л сургадаг. Мэдлэггүй, ёс суртахуунгүй хүмүүсийг төлөвшүүлдэг тийм л ажил. Гэхдээ ганзагын наймаачдыг шүүмжлэх гэсэнгүй, тэд өлсгөлөн, ядуурлаас Монголыг авч гарсан буянтай хүмүүс. Гагцхүү ард түмнээ ганзагын наймаачин болгосон төрийг л шүүмжлэх гэсэн юм. 1990-ээд оны хүнд хэцүү цаг үед Монголын төр биш, тэдгээр ганзагын гэх тодотголтой наймаачид л их үүрэг гүйцэтгэсэн юм шүү. Ахиад хэлэхэд социалист идеологийг устгах гээд социализмын бүтээн байгуулалтыг устгачихсан нь хамгийн том алдаа.
Ардчилалд улс орныг хөгжүүлэх төсөл байгаагүй. Аж үйлдвэржилтийг ингэж өрнүүлнэ, иргэдийг ингэж мэдлэгжүүлнэ, боловсролын салбарыг ингэж шинэчилнэ, эдийн засгийг ийм л байлгана, нийгмийг ингэж эрүүлжүүлнэ гэсэн ямар ч төлөвлөгөө төсөл байгаагүй учраас Монголын ардчилал авслагдсан юм. Авслагдсан ардчиллын уршгаар Монгол улс үгүйрэн хоосорч, дээрэм тонуулд бүхнээ алдаж орших, эс оршихийн зааг дээр 21-р зуунтай золголоо.
Юу ч хийгээгүй байж бүтээснээсээ илүүг бүтээнэ гэж байгаа МАН-ыг хараад ичих юм. Уг нь устгаснаасаа илүүг устгана гэвэл МАН-д илүү тохирно. Бас Монгол хүн 2020 гээд шуугиад байгаа АН-ыг хараад гутрах юм. 22 жил зүв зүгээр байсан улс орныг, ард түмнийг ядууруулж, өлсгөчихөөд ахиад 10 жил бидэнд найдчих гээд байгаа нь тэнэг хүнд ч ойлгомжтой хошгируулалт шүү дээ. Иймэрхүү нөхдүүд л Монголын төрийг самарч, Монголын ард түмнийг хоосолж сууна даа. Ийм хүмүүсээр удирдуулж байдаг бид ч бас яасан уужим дотортой ард түмэн бэ!?
Арай гэж бичиг үсэгтэй болоод, биеэ эрүүлжүүлээд, ухаанаа мэдлэгжүүлээд байж байсан иргэдийг буцаагаад мухар сүсэг, харанхуй байдал руу илгээснээрээ ардчилагчдын алдаа байсан. Аж үйлдвэржээд, соёлжоод, бүтээн байгуулаад, хөгжиж дэвшээд байж байсан улс орныг хоцрогдолд оруулсанаараа ардчилал алдаа гаргасан. Ардчиллын алдаа Монгол орныг ийм л болголоо:
Ардчиллын 22 жилд Монголчууд бүтээн байгуулалтаа устгаж, орох орон оочих аягагүй болж, ядуурал 70% болтлоо өсөн, ард түмэн ёстой л элгээрээ хэвтсэн анархизмийн 22 жил байлаа. Ардчилалын 22 жилд траншейнчин, янхан, гудамжны хүүхэд, өвгөнтийн хөндийнхөн, гооночид, эмзэг бүлгийнхэн гэх мэт бодохоос ч аймаар нэр томъёонууд гарсан.Ардчиллын гол үзүүлэлтүүд тогтмол буурч байгаагийн улмаас “Дэлхийн улс орнуудын Ардчиллын индекс” -т Монгол улс 2011 онд 69 дүгээрт бичигдлээ. Ардчиллын хамгийн гол үзүүлэлт болсон хэвлэлийн эрх чөлөө, үг хэлэх, үзэл бодлоо тунхаглах эрхийг хангаж байгаа үзүүлэлт мөн ухарч дэлхийн улсууд дунд 100 дугаарт бичигдэв. Авилгатай тэмцэх газрыг тусгайлан байгуулсаар байтал жил ирэх тусам авилгын үзүүлэлт хойшлоод л байна. 183 улсыг жагсаахад Монгол Улс 124-р байранд явна. Нийгэмд баян ядуугийн ялгаа туйлдаа хүрч, жини коэффициент 0,44 байна (энэ бол сүйрэл гэсэн үг). Хөдөлмөрийн насны 1 сая хүн ажилгүй байгаа ба бизнес эрхлэх эрх чөлөөгөөрөө Африкийн орнуудын ард явна.Ерөөсөө Монгол Африк болох зам руу эргэлт буцалтгүйгээр явж байна.
Түүхий эдийн засаг, түүхий улс төр, түүхий нийгмээ яаж боловсруулж, хөгжүүлэх вэ ?
2. Одоо тэгээд яах вэ? Хаанаас хөгжил эхлэх вэ? Монголд ямар боломж байна вэ?
Социализмийг үгүйсгэчихсэн, капитализмыг хэрэгжүүлж чадаагүй тэгээд одоо яах вэ? хөгжлийг хаанаас эхлүүлэх вэ?
Хэрвээ Монгол аж үйлдвэржсэн орон болчихсон байсан бол өнөөдөр ингээд бүхий л зүйлээ гаднаас зөөгөөд дампуу, түүхий эдийн засагтай байхгүй байсан юм. Одоо тэгээд аж үйлдвэржинэ гэвэл ахиад л сөнөөсөн бүхнээ, устгасан бүхнээ босгох ажил гарна шүү дээ. Социализмын үед байгуулагдаж ардчиллаар сүйтгэгдсэн тэр л зүйлсээ ахиад л босгох нөр их ажил өрнөнө гэсэн үг. Буцаад аж үйлдвэржих, буцаад бүтээн босгох, буцаад соёлжих тэр л ажлуудыг хийнэ. Устгах бас дахин устгах, амиа бодох бас дахин амиа бодох гэж буруу ойлгосон капитализмаа бид одоо засч бас зөвөөр ойлгох асуудал тулгараад байна. Тэгэхгүйгээр хөгжил, дэвшил энэ тэрийн талаар яриад ч хэрэггүй. Буруу ойлгосон капитализмаа яаж сэргээх вэ буруу замаар явсан капитализмаа яаж залруулах вэ?
Үүний тулд хамгийн эхлээд Монголын эдийн засгийн тогтолцоог үндсээр нь өөрчилөх хэрэгтэй. Хэтэрхий салан задгай, хяналт зохицуулалтгүй явсан либерал эдийн засгийн тогтолцооноос салах нь хамгийн тэргүүний зорилт байх учиртай.
Монголын эдийн засгийн шинэчлэлт иймэрхүү загвараар явах хэрэгтэй:
1. Либерал эдийн засгийн тогтолцооноос-хамтын зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд шилжих
2. Хамтын зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцооны суурийг бэхжүүлэх(аж үйлдвэржилт, бүтээн байгуулалт, зах зээлийг тэлэх)
3. Хамтын зах зээлийн эдийн засагт бүрэн шилжих (хөрөнгө оруулалтын сангууд, хөрөнгийн биржүүд, санхүүгийн төвүүдийг байгуулах)
Монгол улсын их хурлын дарга Д.Дэмбэрэл шатахуун, талх, махны үнийн өсөлтийг төр хянаж чадахгүй ээ, энэ бол чөлөөт өрсөлдөөний зарчим гэж хэлсэн. Энэ бол зүгээр л эмгэнэл. Яах гэж төр байдаг юм бэ? Яах гэж төрийн бодлого гэж байдаг юм бэ? Чөлөөт зах зээлийн хууль гэж хаанахын хэний бичсэн хууль вэ? Аль эсвэл Д.Дэмбэрэл гаргасан юм уу? Хаана ч ийм хууль байхгүй шүү дээ.
Төр ард түмнээ хамгаалах гэж сайн сайхан амьдруулах гэж байдаг шүү дээ. Гэтэл энэ үндсэн үүргээ хэрэгжүүлж чадахгүй ард түмнээ барын аманд зүгээр л өгчихсөн төрөөр бид яах бил ээ. Ер нь ийм төр засагтай байгаад ч хэрэг байна уу даа. Хэдэн бензин импортлогч, мах үйлдвэрлэгчдийг зохицуулж чадахгүй төөрөө нээрээ ч яах билээ. Хэрэв хамтын зах зээлийн эдийн засагт шилжихгүй бол үүн шиг л эмгэнэлтэй явдал үргэлж давтагдсаар л байх болно. АНУ, Британы, Герман гээд дэлхийн аль ч оронд төр л зах зээлийг зохицуулж байдаг юм. Хэрвээ төрийн зохицуулалт үгүй гэвэл тэнд зүгээр л хулгай дээрэм явагдана гэсэн үг. Хэдэн компаниуд хоорондоо үгсэн хуйвалдаад л үнээ нэмчихдэг ийм тэнэг эдийн засагтай улс Монголоос өөр байгаа уу үгүй юу мэдэхгүй юм. Тэгээд үүнийгээ чөлөөт өрсөлдөөн, зах зээл гээд л ард түмнийг хуурчихна. Ямар юмных нь чөлөөт өрсөлдөөн, зах зээл байх вэ дээ.
Мэдлэг дээр тулгуурлаагүй, нэмүү өртөг шингээгүй эдийн засгийг түүхий эдийн засаг гэдэг. Ямар ч зохицуулалт байхгүй, дуртай нь үнээ нэмж дураараа аашилдаг мөн цөөхөн хэдхэн компани улс орныг атгачихсан, тэгээд л ард түмнийг дээрэлхэнэ, доромжилно айлгана. Энэ бол Монголын эдийн засаг. Монголын эдийн засаг улс төрөөсөө дэндүү хамааралтай, улс төрд орохгүй л бол таны бизнес алхам ч явахгүй. Мөн улс төрчид нь улс орныхоо өнгөтэй өөдтэй бүхнийг хувьдаа луйвардаад авчихсан, жирийн иргэн хүн бурхандаа залбираад л байж байхаас өөр замгүй. Монголын эдийн засагт хяналт, дүрэм гэдэг зүйл огт байхгүй, хүн бүр өөр өөрсдийн замыг хөөгөөд завгүй. Ингээд л Монгол улс хаягдчихсан юм. Монголд хөгжил ярьж болохгүй, Монголд ирээдүйг бас ярьж болохгүй. Монголд албан тушаал бас мөнгө л ярьж болно. Өө бас уул уурхай ярьж болно. Монголыг хөгжүүлнэ гэж ярьвал тэнэгээрээ дуудуулна, Монголд шударга байвал шоронд орно. Монголд худлаа ярьвал төрд гарна, Монголд хулгай хийвэл баяжина. Энэ бол Монголын хамгийн энгийн логик.
АНУ ч юмуу Германд талх, сүү, мах, бензиний үнийг төрөөс хянаж зохицуулж байдаг. Учир нь эдгээр бараа бүтээгдэхүүнүүд үндэстний, ард түмний эрх ашигтай шууд холбоотой. Хэрвээ эдгээр барааны үнийг нэмнэ гэвэл төрөөс зөвшөөрөл авч байж л нэмнэ эс тэгвээс асар өндөр шийтгэл хүлээдэг. Харин манай олигархиуд ард түмнээ жинхэнэ дээрэмдэж байна даа. Монголын эдийн засаг нь зүгээр л солилцооны, түүхий эдийн эдийн засаг болоод дууссан.
Ардчиллын гэгдэх он жилүүдэд Монголд техник технологийн, мэдлэгийн хувьсгалууд өрнөсөнгүй. Монгол хүн мэдлэгжиж, боловсорч хөгжсөнгүй харин ч социализмын үеээсээ дордчихлоо. Тиймээс бид одоо дургүй үзэн яддаг социализмын бүтээн байгуулалтаа дахин давтахаас өөр замгүй болсон. Гэхдээ социализм мандтугай биш социализмаас хэрэгтэй зүйлсийг нь л авах ёстой.
Бид бүтээсэн бүхнээ сөнөөчихсөн учраас социализмгүй болсон, харин ардчилалд шилжээд юу ч байгуулж чадаагүй учраас бас капитализмгүй болсон. Ингээд социализм ч үгүй, капитализм ч үгүй болоод өнгөрвөө хөөрхий.
Description: C:\Users\Sanchir\Desktop\capitalism-bound.jpg
Тиймээс одоо социализмын сүйдсэн бүхнээ бүтээн босгож, капитализмыг зөвөөр ойлгож хамтын зах зээлийн эдийн засагт шилжих цаг ирээд байна. Оройтсон ч гэсэн эхлэх нь зөв.
Д.Санчир
1. Монголчууд яагаад капитализмыг байгуулж чадсангүй вэ?
Description: C:\Users\Sanchir\Desktop\michael-hacker-capitalism.jpg
Социализм бүхний буруутан капитализм л Монголыг хөгжүүлнэ гэж ардчилсан залуучууд орилолдон Монголчуудыг 22 жилийн хар дарсан зүүдний эхлэлд аваачсан юм. Ардчилал худлаа байв уу? эндүүрэл байв уу гэдгийг одоо Монголчууд ойлгох болсон. Социализм хэрэгтэй байв уу үгүй юу гэдгийг бас ухаарахтайгаа болсон.
Ардчилагчид Социализм бол юу ч биш бид та нарт түүнээс ч илүү сайхан улс орныг босгож өгнө гэж амлацгаасан, түүнд нь бас Монголын ард түмэн итгэцгээсэн. Феодализмаас Социализм руу шилжихэд тодорхой зорилгууд байсан, бас тодорхой үр дүнгүүдийг бидэнд өгч чадсан. Харин капитализмаас бид яг юуг олов оо. Ардчилалд шилжээд бид хамгийн түрүүнд социализмын гэх тодотголтой бүхнийг утсгаж, нурааж хаясан. Энэ ардчиллын хамгийн эхний төлөвлөгөө байсан юм. Мэдээж маш амжилттайгаар хэрэгжсэн.
Социализмын үйлдвэрүүд, техник технологиуд маш өндөр түвшинд хөгжсөн байсан. Харин социализмд дургүй хэдэн нөхдүүд төмрийн хогонд ачуулаад мөнгөөр нь банк байгуулаад байшин бариулаад суучихсан. Уг нь аливаа улсад улс төрийн өөрчлөн байгуулалт, шинэчлэлт явуулахдаа улс төрийн идеологийн шинэчлэлт хийдэг юмсан. Харин манай Монголд өрнөсөн ардчилсан өөрчлөн байгуулалт эдийн засгийг, нийгмийг бүхэлд нь сүйтгээд дараа нь юу хийх ээ мэдэхгүй тийм нөхцөл байдалд орсон юм. Мэдээж мэдлэггүй, зорилгогүй, төлөвлөгөөгүй хийсэн болхоор тэр шүү дээ. Мэдлэгтэйгээр, төлөвлөгөөтэйгээр хийсэн бол үр дүн нь харагдах хугацаа аль хэдийнэ болсон.
Монгол улс экспортлогч улсаас 100% импортлогч улс болох хувь тавилан эндээс л эхтэй. Капитализмд очоод сайн сайхан амьдарна гэж бодож байсан Монголын ард түмэнд гахай цүнхээ үүрээд ганзагын наймаачин болох ганцхан л хувь заяа тохиосон юм. Үйлдвэрт ажиллаж, бүтээн байгуулж, улс орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө ажилладаг байсан хүмүүст харийн орон луу хүйтэн агаарт цохиулан ганзагын гэх хувь тавилангаар амьдрах мэдээж хэцүү л байсан. Ганзагын наймаагаар хөгжсөн улс орон дэлхийд байдаггүй гэдгийг ардчилагчид ойлгосонгүй юу, эсвэл ард түмнээ ганзагын наймаачин болгох хүсэл тэдэнд байв уу? Энэ үгийг ардчилагчдаас ард түмэн асуух цаг нь болсон шүү.
Ганзагын наймаа улс оронд баялгийг бүтээдэггүй, хүнийг хөгжүүлдэггүй харин худлаа ярьж, хулгай хийхэд л сургадаг. Мэдлэггүй, ёс суртахуунгүй хүмүүсийг төлөвшүүлдэг тийм л ажил. Гэхдээ ганзагын наймаачдыг шүүмжлэх гэсэнгүй, тэд өлсгөлөн, ядуурлаас Монголыг авч гарсан буянтай хүмүүс. Гагцхүү ард түмнээ ганзагын наймаачин болгосон төрийг л шүүмжлэх гэсэн юм. 1990-ээд оны хүнд хэцүү цаг үед Монголын төр биш, тэдгээр ганзагын гэх тодотголтой наймаачид л их үүрэг гүйцэтгэсэн юм шүү. Ахиад хэлэхэд социалист идеологийг устгах гээд социализмын бүтээн байгуулалтыг устгачихсан нь хамгийн том алдаа.
Ардчилалд улс орныг хөгжүүлэх төсөл байгаагүй. Аж үйлдвэржилтийг ингэж өрнүүлнэ, иргэдийг ингэж мэдлэгжүүлнэ, боловсролын салбарыг ингэж шинэчилнэ, эдийн засгийг ийм л байлгана, нийгмийг ингэж эрүүлжүүлнэ гэсэн ямар ч төлөвлөгөө төсөл байгаагүй учраас Монголын ардчилал авслагдсан юм. Авслагдсан ардчиллын уршгаар Монгол улс үгүйрэн хоосорч, дээрэм тонуулд бүхнээ алдаж орших, эс оршихийн зааг дээр 21-р зуунтай золголоо.
Юу ч хийгээгүй байж бүтээснээсээ илүүг бүтээнэ гэж байгаа МАН-ыг хараад ичих юм. Уг нь устгаснаасаа илүүг устгана гэвэл МАН-д илүү тохирно. Бас Монгол хүн 2020 гээд шуугиад байгаа АН-ыг хараад гутрах юм. 22 жил зүв зүгээр байсан улс орныг, ард түмнийг ядууруулж, өлсгөчихөөд ахиад 10 жил бидэнд найдчих гээд байгаа нь тэнэг хүнд ч ойлгомжтой хошгируулалт шүү дээ. Иймэрхүү нөхдүүд л Монголын төрийг самарч, Монголын ард түмнийг хоосолж сууна даа. Ийм хүмүүсээр удирдуулж байдаг бид ч бас яасан уужим дотортой ард түмэн бэ!?
Арай гэж бичиг үсэгтэй болоод, биеэ эрүүлжүүлээд, ухаанаа мэдлэгжүүлээд байж байсан иргэдийг буцаагаад мухар сүсэг, харанхуй байдал руу илгээснээрээ ардчилагчдын алдаа байсан. Аж үйлдвэржээд, соёлжоод, бүтээн байгуулаад, хөгжиж дэвшээд байж байсан улс орныг хоцрогдолд оруулсанаараа ардчилал алдаа гаргасан. Ардчиллын алдаа Монгол орныг ийм л болголоо:
Ардчиллын 22 жилд Монголчууд бүтээн байгуулалтаа устгаж, орох орон оочих аягагүй болж, ядуурал 70% болтлоо өсөн, ард түмэн ёстой л элгээрээ хэвтсэн анархизмийн 22 жил байлаа. Ардчилалын 22 жилд траншейнчин, янхан, гудамжны хүүхэд, өвгөнтийн хөндийнхөн, гооночид, эмзэг бүлгийнхэн гэх мэт бодохоос ч аймаар нэр томъёонууд гарсан.Ардчиллын гол үзүүлэлтүүд тогтмол буурч байгаагийн улмаас “Дэлхийн улс орнуудын Ардчиллын индекс” -т Монгол улс 2011 онд 69 дүгээрт бичигдлээ. Ардчиллын хамгийн гол үзүүлэлт болсон хэвлэлийн эрх чөлөө, үг хэлэх, үзэл бодлоо тунхаглах эрхийг хангаж байгаа үзүүлэлт мөн ухарч дэлхийн улсууд дунд 100 дугаарт бичигдэв. Авилгатай тэмцэх газрыг тусгайлан байгуулсаар байтал жил ирэх тусам авилгын үзүүлэлт хойшлоод л байна. 183 улсыг жагсаахад Монгол Улс 124-р байранд явна. Нийгэмд баян ядуугийн ялгаа туйлдаа хүрч, жини коэффициент 0,44 байна (энэ бол сүйрэл гэсэн үг). Хөдөлмөрийн насны 1 сая хүн ажилгүй байгаа ба бизнес эрхлэх эрх чөлөөгөөрөө Африкийн орнуудын ард явна.Ерөөсөө Монгол Африк болох зам руу эргэлт буцалтгүйгээр явж байна.
Түүхий эдийн засаг, түүхий улс төр, түүхий нийгмээ яаж боловсруулж, хөгжүүлэх вэ ?
2. Одоо тэгээд яах вэ? Хаанаас хөгжил эхлэх вэ? Монголд ямар боломж байна вэ?
Социализмийг үгүйсгэчихсэн, капитализмыг хэрэгжүүлж чадаагүй тэгээд одоо яах вэ? хөгжлийг хаанаас эхлүүлэх вэ?
Хэрвээ Монгол аж үйлдвэржсэн орон болчихсон байсан бол өнөөдөр ингээд бүхий л зүйлээ гаднаас зөөгөөд дампуу, түүхий эдийн засагтай байхгүй байсан юм. Одоо тэгээд аж үйлдвэржинэ гэвэл ахиад л сөнөөсөн бүхнээ, устгасан бүхнээ босгох ажил гарна шүү дээ. Социализмын үед байгуулагдаж ардчиллаар сүйтгэгдсэн тэр л зүйлсээ ахиад л босгох нөр их ажил өрнөнө гэсэн үг. Буцаад аж үйлдвэржих, буцаад бүтээн босгох, буцаад соёлжих тэр л ажлуудыг хийнэ. Устгах бас дахин устгах, амиа бодох бас дахин амиа бодох гэж буруу ойлгосон капитализмаа бид одоо засч бас зөвөөр ойлгох асуудал тулгараад байна. Тэгэхгүйгээр хөгжил, дэвшил энэ тэрийн талаар яриад ч хэрэггүй. Буруу ойлгосон капитализмаа яаж сэргээх вэ буруу замаар явсан капитализмаа яаж залруулах вэ?
Үүний тулд хамгийн эхлээд Монголын эдийн засгийн тогтолцоог үндсээр нь өөрчилөх хэрэгтэй. Хэтэрхий салан задгай, хяналт зохицуулалтгүй явсан либерал эдийн засгийн тогтолцооноос салах нь хамгийн тэргүүний зорилт байх учиртай.
Монголын эдийн засгийн шинэчлэлт иймэрхүү загвараар явах хэрэгтэй:
1. Либерал эдийн засгийн тогтолцооноос-хамтын зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд шилжих
2. Хамтын зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцооны суурийг бэхжүүлэх(аж үйлдвэржилт, бүтээн байгуулалт, зах зээлийг тэлэх)
3. Хамтын зах зээлийн эдийн засагт бүрэн шилжих (хөрөнгө оруулалтын сангууд, хөрөнгийн биржүүд, санхүүгийн төвүүдийг байгуулах)
Монгол улсын их хурлын дарга Д.Дэмбэрэл шатахуун, талх, махны үнийн өсөлтийг төр хянаж чадахгүй ээ, энэ бол чөлөөт өрсөлдөөний зарчим гэж хэлсэн. Энэ бол зүгээр л эмгэнэл. Яах гэж төр байдаг юм бэ? Яах гэж төрийн бодлого гэж байдаг юм бэ? Чөлөөт зах зээлийн хууль гэж хаанахын хэний бичсэн хууль вэ? Аль эсвэл Д.Дэмбэрэл гаргасан юм уу? Хаана ч ийм хууль байхгүй шүү дээ.
Төр ард түмнээ хамгаалах гэж сайн сайхан амьдруулах гэж байдаг шүү дээ. Гэтэл энэ үндсэн үүргээ хэрэгжүүлж чадахгүй ард түмнээ барын аманд зүгээр л өгчихсөн төрөөр бид яах бил ээ. Ер нь ийм төр засагтай байгаад ч хэрэг байна уу даа. Хэдэн бензин импортлогч, мах үйлдвэрлэгчдийг зохицуулж чадахгүй төөрөө нээрээ ч яах билээ. Хэрэв хамтын зах зээлийн эдийн засагт шилжихгүй бол үүн шиг л эмгэнэлтэй явдал үргэлж давтагдсаар л байх болно. АНУ, Британы, Герман гээд дэлхийн аль ч оронд төр л зах зээлийг зохицуулж байдаг юм. Хэрвээ төрийн зохицуулалт үгүй гэвэл тэнд зүгээр л хулгай дээрэм явагдана гэсэн үг. Хэдэн компаниуд хоорондоо үгсэн хуйвалдаад л үнээ нэмчихдэг ийм тэнэг эдийн засагтай улс Монголоос өөр байгаа уу үгүй юу мэдэхгүй юм. Тэгээд үүнийгээ чөлөөт өрсөлдөөн, зах зээл гээд л ард түмнийг хуурчихна. Ямар юмных нь чөлөөт өрсөлдөөн, зах зээл байх вэ дээ.
Мэдлэг дээр тулгуурлаагүй, нэмүү өртөг шингээгүй эдийн засгийг түүхий эдийн засаг гэдэг. Ямар ч зохицуулалт байхгүй, дуртай нь үнээ нэмж дураараа аашилдаг мөн цөөхөн хэдхэн компани улс орныг атгачихсан, тэгээд л ард түмнийг дээрэлхэнэ, доромжилно айлгана. Энэ бол Монголын эдийн засаг. Монголын эдийн засаг улс төрөөсөө дэндүү хамааралтай, улс төрд орохгүй л бол таны бизнес алхам ч явахгүй. Мөн улс төрчид нь улс орныхоо өнгөтэй өөдтэй бүхнийг хувьдаа луйвардаад авчихсан, жирийн иргэн хүн бурхандаа залбираад л байж байхаас өөр замгүй. Монголын эдийн засагт хяналт, дүрэм гэдэг зүйл огт байхгүй, хүн бүр өөр өөрсдийн замыг хөөгөөд завгүй. Ингээд л Монгол улс хаягдчихсан юм. Монголд хөгжил ярьж болохгүй, Монголд ирээдүйг бас ярьж болохгүй. Монголд албан тушаал бас мөнгө л ярьж болно. Өө бас уул уурхай ярьж болно. Монголыг хөгжүүлнэ гэж ярьвал тэнэгээрээ дуудуулна, Монголд шударга байвал шоронд орно. Монголд худлаа ярьвал төрд гарна, Монголд хулгай хийвэл баяжина. Энэ бол Монголын хамгийн энгийн логик.
АНУ ч юмуу Германд талх, сүү, мах, бензиний үнийг төрөөс хянаж зохицуулж байдаг. Учир нь эдгээр бараа бүтээгдэхүүнүүд үндэстний, ард түмний эрх ашигтай шууд холбоотой. Хэрвээ эдгээр барааны үнийг нэмнэ гэвэл төрөөс зөвшөөрөл авч байж л нэмнэ эс тэгвээс асар өндөр шийтгэл хүлээдэг. Харин манай олигархиуд ард түмнээ жинхэнэ дээрэмдэж байна даа. Монголын эдийн засаг нь зүгээр л солилцооны, түүхий эдийн эдийн засаг болоод дууссан.
Ардчиллын гэгдэх он жилүүдэд Монголд техник технологийн, мэдлэгийн хувьсгалууд өрнөсөнгүй. Монгол хүн мэдлэгжиж, боловсорч хөгжсөнгүй харин ч социализмын үеээсээ дордчихлоо. Тиймээс бид одоо дургүй үзэн яддаг социализмын бүтээн байгуулалтаа дахин давтахаас өөр замгүй болсон. Гэхдээ социализм мандтугай биш социализмаас хэрэгтэй зүйлсийг нь л авах ёстой.
Бид бүтээсэн бүхнээ сөнөөчихсөн учраас социализмгүй болсон, харин ардчилалд шилжээд юу ч байгуулж чадаагүй учраас бас капитализмгүй болсон. Ингээд социализм ч үгүй, капитализм ч үгүй болоод өнгөрвөө хөөрхий.
Тиймээс одоо социализмын сүйдсэн бүхнээ бүтээн босгож, капитализмыг зөвөөр ойлгож хамтын зах зээлийн эдийн засагт шилжих цаг ирээд байна. Оройтсон ч гэсэн эхлэх нь зөв.
Д.Санчир
